- Archiwalia odzwierciedlają minioną rzeczywistość w różnych aspektach: politycznym, gospodarczym, kulturalnym, czy obyczajowym. Siłą rzeczy muszą także odzwierciedlać ciemne strony ludzkiej natury. Nie było trudno dotrzeć do dokumentacji zawierającej skargi i donosy - mówi Anna Bestian-Zając, która opowiada o pomyśle na nietypową wystawę "Skargi i donosy w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu".
- Najwięcej donosów pochodzi z Komitetu Wojewódzkiej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Kaliszu, z lat 1975-1990 - mówi Anna Bestian-Zając. Czyli z czasów, gdy Kalisz był stolicą województwa. Najstarszy dokument pochodzi z 1825 r., to skarga rodziców na nauczyciela. - Szukaliśmy tematu, który zaciekawi ludzi i pokaże, że archiwum jest kopalnią wiedzy. Tematy obyczajowe interesują zwykłego Kowalskiego bardziej niż polityka - tłumaczy Bestian-Zając.
Co ciekawe, w poszczególnych donosach można odnaleźć prawidłowości. - W okresie międzywojennym i wcześniejszym przeważały wątki obyczajowe dotyczące np. niemoralnego prowadzenia się kobiet czy kradzieży. W tamtych latach dużą rolę odgrywał czynnik społeczny. Ludzie skarżyli na siebie wzajemnie zarówno do władz magistratów i starostw jak i do miejscowego księdza proboszcza licząc na interwencję - opowiada Bestian-Zając. I dodaje: - Po 1945 r. większą rolę w donosach odgrywał czynnik polityczny. Skarżono np., że osoba będąca na wysokim stanowisku zamiast popierać swoich, faworyzuje bezpartyjnych. Albo że lekarz pracujący w państwowym szpitalu przyjmował pacjentów prywatnie w swoim domu za pieniądze, co jest niezgodne z linią partii itp.
Najmłodszy dokument z kaliskiej wystawy pochodzi z 2005 r. To skarga więźnia zakładu karnego w Kaliszu. - Więzień skarży się, że został oszukany przy wydawaniu śniadania - zamiast szynki dostał kiełbasę kanapkową. Sprawa błaha i wręcz śmieszna, ale władze często musiały rozpatrywać i takie przypadki w normalnym trybie urzędowym - zwraca uwagę Bestian-Zając.
Takich "perełek" jest więcej. - Dokumenty, które zaprezentowaliśmy na wystawie wirtualnej to tak naprawdę kropla w morzu. Mieliśmy nie lada dylemat, by wybrać te najciekawsze. Mamy nadzieję, że zachęcimy ludzi do korzystania z zasobów archiwów państwowych - podkreśla Anna Bestian-Zając.
Wybraliśmy naszym zdaniem najciekawsze donosy. Całą wystawę można obejrzeć na stronie www.archiwum.kalisz.pl.
W podkaliskich Sulmierzycach postrachem uczniów musiał być nauczyciel Julian Bartoszewicz. Archiwum pokazuje dwie skargi na nauczyciela z 1825 r. Miał uderzyć i targać za włosy 14-letniego Dominika "aż mu się krew ustami rzucała". Nauczyciel pobił nawet ojca, który stanął w obronie syna. Skargę na sulmierzyckiego nauczyciela złożył też Jan, ojciec ośmiolatka. Syn był tak przerażony, że nie potrafił odpowiadać na pytania nauczyciela. Ten go tak boleśnie ukarał, że ojciec na drugi dzień nie mógł dziecka żadnym sposobem "do szkoły napędzić".
- "Jaśnie Oświecony Książe!" - rozpoczyna się skarga z 1846 r. do księcia Iwana Paskiewicza (namiestnika Królestwa Polskiego) w sprawie nadużyć burmistrza Stawu Rochańskiego. - "Do nóg twych Jaśnie Oświecony Książe..." - czytamy na wstępie. Kilkustronicowa skarga pełna jest zarzutów pod adresem burmistrza. A to nie płaci za kwaterunek wojska, a to płoty niszczy...
Informacja policji w Pleszewie do kolegów w Kaliszu z 1920 r. Do Kalisza jadą dwie prostytutki z chorobą weneryczną. W Pleszewskim szpitalu nie było już miejsca dla kobiet.
Zatroskany mieszkaniec Pleszewa w 1921 r. skarży się na lokatora, którego córki "prowadzą się nader niemoralnie, powodując jawnie publiczne zgorszenie, wyprawiają orgie jak w publicznym zakładzie".
Może ksiądz pomoże? Skarga z 1927 r. do księdza proboszcza parafii w Pleszewie z prośbą o interwencję w sprawie nieprzyzwoitej sąsiadki. Z relacji skarżącego wynika, że kobieta zaprasza do mieszkania mężczyzn "od których odbiera pieniądze i różne nieprzyzwoite rzeczy z nimi wyrabia, a dziecko się temu przypatruje".
Okazuje się, że temat nierządu był bardzo popularny w okresie międzywojennym. Tutaj donos do pleszewskiej policji. Autor skarży się na niejaką Wiktorię, która "po nocach łajdaczy się z różnymi mężczyznami", rozbiera się i "przedstawia się w niewstydliwy sposób". "Bezwstydne rzeczy" dzieją się też w domu Szymoniaka, którego matka wyjechała do Poznania.
Anonimowy donos z 1930 r. do Komendy Policji Państwowej w Łodzi. Autor skarży się na podejrzanego komunistę, który ukrywa się przed wymiarem sprawiedliwości. Donosiciel ostrzega, że mężczyzna ma broń.
- "Otóż jeszcze na terenie Kalisza grasują tacy osobnicy, którzy już dawno powinni być sprzątnięci" - ostro rozpoczyna się skarga z czasów drugiej wojny światowej. Autor donosi policji niemieckiej na Polaka, który ponoć zajmuje się nielegalnym ubojem zwierząt.
Skarga z 1975 r. do Komitetu Centralnego PZPR na sytuację pracowników działu produkcji Zakładów Mięsnych w Kępnie. Według autorów zakład faworyzuje pracowników biurowych, a sekretarz pije alkohol w pracy. - "Załoga jak nasza trzymana jest w zastraszeniu" - dowiadujemy się.
"Pragniemy Wam donieść Towarzyszu Sekretarzu, jak fałszywą praktykę przyjął lekarz..." - rozpoczyna się skarga z 1975 r. do pierwszego sekretarza KW PZPR w Kaliszu. Lekarz ponoć publicznie opowiada się za likwidacją prywatnej praktyki lekarskiej, a sam przyjmuje ludzi za pieniądze.
Skarga członków PZPR w Godzieszach z 1976 r. na prezesa spółdzielni. Według skarżących mężczyzna faworyzował bezpartyjnych mieszkańców poprzez m. in. przydział węgla i cementu. - "Krew nas zalewa jak patrzymy na to co się dzieje w Godzieszach" - piszą skarżący.
- "To jest człowiek, który jest wykolejony na tle wyłudzania wielkich pieniędzy" - ocenia autor donosu z 1977 r. na jednego z kaliskich lekarzy, którego posądza o łapówkarstwo.
Skarga kaliskiego więźnia z 2005 r. Zamiast szynki dostał kiełbasę kanapkową. Mało tego, gramatura mu się nie zgadzała. Miało być 110 gram, a "wzrokowo nie było więcej jak 80 gram" - żali się więzień.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze