Wiernych ubywa, a kościołów przybywa

Młodsi pewnie nie pamiętają, że po drugiej wojnie światowej władze nie zgadzały się na budowę kościołów w Polsce. Pierwszych zezwoleń zaczęto udzielać w latach 70. Nie były to jednak zezwolenia na nowe obiekty, a jedynie na remonty i modernizacje już istniejących.

Wierni potrafili jednak przechytrzyć dygnitarzy.

W oparciu o "pozwolenie na remont obiektu istniejącego" wybudowano nowe kościoły w miejscu poprzednich. Tak się stało na Górczynie (parafia pw. św. Krzyża) i na Junikowie (św. Andrzeja Boboli).

Czasem Kościół dostawał zgodę na budowę nowej świątyni w miejsce drewnianego baraku. Przykładami mogą być kościół św. Jana Kantego przy ul. Grunwaldzkiej czy św. Jana Bosko na Winogradach, a także parafia św. Wawrzyńca Ojców Palotynów. Ta ostatnia inwestycja znajdowała się naprzeciwko konsulatu radzieckiego.

Zdarzało się też, że oficjalnie pozwolenie dotyczyło nowego domu katechetycznego, a wierni budowali kościół. Tak powstała parafia pw. Pierwszych Polskich Męczenników na os. Tysiąclecia czy św. Józefa w Lesznie. Nic dziwnego, że obie nie są strzelistymi świątyniami ? przypominają raczej klockowe domy z wielkiej płyty.

Na kaplice przekształcano także kostnice cmentarne, żeby wspomnieć choćby te na Jeżycach i Dębcu. A w ostateczności wierni wymuszali zgodę, dokonując adaptacji budynku mieszkalnego (Luboń, św. Maksymiliana Kolbego) albo gospodarczego (Jerka k. Kościana).

Przełom nastąpił dopiero w latach 80. Wtedy, po wyborze Karola Wojtyły na papieża, władza chętniej wydawała pozwolenia.

Przez kolejne ćwierć wieku w archidiecezji poznańskiej wybudowano ponad 70 kościołów i około 50 kaplic, a ponadto wiele domów parafialnych, kaplic cmentarnych i domów pogrzebowych.

Piotr Kaźmierczak, przed laty parafianin na os. Rusa, gdzie wybudowano kościół pw. św. Łukasza, wspomina: - Najtrudniej było zdobyć materiały budowlane. Partyjni owszem, dali pozwolenia, ale robili problemy w składach budowlanych. Często kierownicy oficjalnie mówili, że cegieł na kościół nie ma. "A kiedy będą"? pytaliśmy.  -Może nigdy? - odpowiadali ze złośliwymi uśmiechami. Na szczęście za łapówki wiele można było zdziałać. Dużym wzięciem cieszyła się butelka koniaku z Peweksu.

Nowy rozdział w kościelnych inwestycjach rozpoczął się w XXI w.

Choć każdego roku Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego odnotowuje spadek wiernych, to kościołów w całym kraju przybywa. Od 2000 r. powstało w Polsce 236 nowych parafii. Obecnie jest ich ponad 10 300.

Archidiecezja poznańska liczy 400 parafii, 15 kościołów jest w budowie, a kilkanaście kolejnych czeka na pozwolenia. Budowlany boom rozpoczął się po przyjściu do archidiecezji poznańskiej abp. Stanisława Gądeckiego.

- Powstają nowe osiedla, a wraz z nimi rosną potrzeby duszpasterskie. Kościół ciągle się rozwija, a to wymaga nowych domów Bożych? - tłumaczył wiernym w liście pasterskim metropolita poznański.

Najwięcej kościołów powstaje w Poznaniu - na Strzeszynie Greckim, Różanym Potoku, os. Pod Lipami i Bolesława Chrobrego, Junikowie (ul. Małoszyńska).

Nowe świątynie będą też miały Złotniki, Bolechowo, Kościan, Śrem, Czerwonak, Dąbrówka, Kostrzyn i Sulęcinek. Aż dwa kościoły rosną w Luboniu - w tym jeden pod wezwaniem Jana Pawła II.

Ks. Maciej Szczepaniak, rzecznik Kurii Metropolitalnej w Poznaniu: - Kościoły znajdują się na różnych etapach budowy. Na przykład na Umultowie (Różany Potok) jest już wykończony, ale nie został jeszcze konsekrowany. W budowie jest przylegający do świątyni kompleks pomieszczeń duszpasterskich. Natomiast w Kościanie istnieje już kaplica, a budowa właściwego kościoła jest na etapie kompletowania dokumentacji.

To jednak nie wszystko. W planie są kościoły na os. Dębina i na Łacinie, w Kamionkach (gmina Kórnik) oraz w Śremie w rejonie odlewni żeliwa. Plewiska, Kiekrz, Kicin, Swarzędz, Nowy Tomyśl, Szamotuły - to kolejne miasta na inwestycyjnej liście. Trzeba tylko porozumieć się z samorządami, by działka trafiła w ręce Kościoła.

Po co budować nowe świątynie? Hierarchowie odpowiadają, że parafia nie może być wielka. Księża narzekają, że w miastach wierni są anonimowi, a ich kontakt ogranicza się często jedynie do wizyty kolędowej.

W Poznaniu największe parafie liczą ponad 20 tys. wiernych. Tak jest na przykład na Dębcu. 24 tys. wiernych liczyła stara parafia na Winogradach i dlatego Pod Lipami powstaje nowy, papieski kościół pw. Karola Boromeusza. Decyzja o tej inwestycji zapadła w 2005 r.

Prof. Tadeusz Bartoś, filozof, były dominikanin: - Strategią Kościoła w Polsce jest zmniejszanie liczby wiernych w parafii do 4-6 tys. Nie ulega wątpliwości, że im mniejsza parafia, tym lepsza. Dzięki temu wierni przestają być anonimowi.

Budowa średniej wielkości świątyni wraz z działką budowlaną to wydatek ok. 7 mln zł. Ks. Maciej Szczepaniak zapewnia, że budowy wspiera finansowo kuria. Ale fundusze pochodzą przede wszystkim ze środków parafii - najczęściej z niedzielnej tacy czy z kolędy. Parafie utworzyły też konta bankowe, gdzie wierni mogą składać "ofiary na budowę". Niektórzy proboszczowie wysyłają do parafian listy - w kopercie jest druk, na którym wystarczy jedynie wpisać deklarowaną kwotę i zrobić przelew.

Ale kapłani mają też inne sposoby. Np. ks. proboszcz ks. Grzegorz Szafraniak, proboszcz parafii św. Karola Boromeusza, wpadł na pomysł, by przed Bożym Narodzeniem rozprowadzać bombki z logo parafii - w myśl zasady każda złotówka się liczy.

- Dzięki zaprzyjaźnionym proboszczom objeżdżam parafię, głosząc kazania. Po mszach zbieram ofiary przed kościołem. Jeśli mam szczęście, to w ciągu jednej niedzieli uzbieram 3-4 tys. zł. Ale są i takie miejsca, gdzie 500 zł człowieka cieszy - mówi jeden z proboszczów, który buduje kościół pod Poznaniem. I dodaje: - Nie jest łatwo, bo społeczeństwo jest nastawione antyklerykalnie. Na szczęście są i tacy, którzy rozumieją, jak ważna jest budowa świątyni i co miesiąc wpłacają niemałe kwoty.

TOMASZ CYLKA: Czy budowa tylu nowych kościołów jest potrzebna?

PROF. JÓZEF BANIAK, SOCJOLOG RELIGII Z UAM: Polscy hierarchowie są zupełnie oderwani od codziennych realiów życia ludzi, także swoich parafian. W Polsce jest za dużo świątyń, zwłaszcza w miastach. Z badań, w tym wykonanych przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, jasno wynika, że nasilają się wskaźniki katolików rezygnujących z kultu religijnego, także w parafiach wiejskich i w małych miastach. Zjawisko to dotyczy w szczególności młodzieży. Niedługo w istniejących świątyniach będzie luźno albo i wręcz pusto!

Hierarchowie przekonują, że trzeba budować, by parafie były mniejsze - i tym samym kontakt z wiernymi lepszy.

- To błędna teza. Biskupi, zamiast wznosić nowe świątynie, powinni zachęcać ludzi, aby wypełniali już istniejące i brali udział w nabożeństwach. Uwaga ta dotyczy też znacznego odsetka księży, którzy zaniedbują kult, a podczas kazań stają się instruktorami do spraw politycznych.

Ludzie są coraz biedniejsi. Na miesięczne przeżycie brakuje im środków, o czym biskupi nie chcą wiedzieć. Zamiast dbać o własną potęgę, powinni - jako duszpasterze - służyć wiernym religijnie i duchowo.

A może jednak nowe kościoły wpłyną na ożywienie życia w parafii i - co za tym idzie - na wzrost kultu religijnego?

- Wcale nie musi się tak stać.

Badania socjologiczne pokazują, że wielu katolików nie wie, do której parafii należą i kto jest ich proboszczem. Zwiększa się wskaźnik parafian "formalnych" - włączonych przez chrzest do Kościoła, lecz nieutrzymujących więzi z parafią i z księżmi w niej pracującymi! W środowisku rodzin i wśród ludzi młodych zjawisko to jest wyraźnie zauważalne.

Zatem biskupi powinni zachęcać proboszczów i ich pomocników, aby zmienili stare metody pracy duszpasterskiej na takie, które pokażą ludziom autentyczną wartość religii oraz jej znaczenie w codziennym życiu. I aby troszczyli się o kościoły już istniejące.

Emocje budzi finansowanie nowych inwestycji. Parafie nie mogą brać kredytów, więc budowa nowych świątyń opiera się na menedżerskich zdolnościach proboszczów i finansowym wsparciu wiernych, przez co inwestycje trwają nawet po kilkanaście lat. Trzeba zatrzymać ten budowlany boom?

- Kościół w Polsce jest bardzo bogaty, a ciągle zabiega o rozrost swoich dóbr i środków, zapominając przy tym o ubogich.

Biskupi zapomnieli o tym, że wzrasta odsetek ludzi biednych, wykluczonych społecznie, zmarginalizowanych, o których upominał się dawno temu sam Jezus. To o ich los trudny powinni zatroszczyć się finansowo, a nie zmuszać proboszczów do rozbudowy "Kościoła murowanego"!