Dziś w Poznaniu nie ma dworca

Jakub Łukaszewski, Seweryn Lipoński: Jeździ pan pociągiem?

Stanisław Sipiński: Bardzo często. Kilka razy w miesiącu jestem w Warszawie. Na ogół jeżdżę tam koleją. W takiej podróży mogę coś przeczytać, zanotować. W samochodzie trzeba być skupionym, to męczy.

Jak pan wspomina stary dworzec PKP?

- To dobrze zaprojektowany, klasyczny budynek przejazdowy. Na prawo i na lewo od hali dworcowej są perony i symetrycznie rozmieszczone tory. Wszystko połączone bezkolizyjnie przejściem podziemnym. To było doskonałe, funkcjonalne rozwiązanie. Inną sprawą jest estetyka. Tutaj ocieramy się o problem kondycji architektury w czasach, gdy miała ona znaczenie drugorzędne. Ale po przebudowie w latach 70. sam budynek nie wyglądał najgorzej. Przebudowano ścianę frontową, wewnątrz zastosowano oryginalny relief. Tragiczny był za to plac przed dworcem. Przed wojną był to reprezentacyjny plac miejski mający wielkie, historyczne znaczenie dla Poznania. Jak Ignacy Paderewski w 1918 r. przyjechał i zainicjował powstanie wielkopolskie, to poznaniacy zebrali się właśnie na tym placu. Tłumy ludzi stały też na schodach mostu Dworcowego. Widać to na zdjęciach w podręcznikach historii. Korzystałem z nich podczas przebudowy mostu Dworcowego.

To skandal, że placu kojarzącego się z jedynym wygranym powstaniem właściwie nie ma. Tego nie można robić z polską historią. Poznań ma legendę. To powstanie wielkopolskie. Elementem tej legendy jest dworzec kolejowy.

Pan chce tę legendę wskrzesić.

- W sensie przestrzennym. W naszym projekcie miejsce dzisiejszego parkingu przed dworcem zajmie fontanna i elegancki plac wykończony granitem, z donicami z wysoką zielenią, co nawiązuje do przedwojennego placu, gdzie też była zieleń. Samochody, taksówki i autobusy podjadą tylko pod dworzec, ale nie będą mogły zatrzymać się na dłużej. Miejsca postojowe będą przed i pod placem, który będzie pełnił funkcje spacerowe i oczekiwania na pociąg. Codziennie przez poznański dworzec przewija się 100 tys. osób, którzy potem korzystają z placu zapomnianego i haniebnie brudnego.

Plac placem, ale nie da się ukryć, że kluczowy jest sam dworzec. Pan podkreślił już kilka razy, że w tej chwili Poznań został bez dworca. Dlaczego?

- Ten obiekt, który mamy teraz, ignoruje interesy pieszych. Przyjeżdżając np. na peron 5, by dostać się na dworzec, muszę pokonać kilkaset metrów, na różnych poziomach, w sposób niezorganizowany. Mało tego, osoba niepełnosprawna na część peronów w ogóle się nie dostanie. Funkcjonalność tego rozwiązania jest co najmniej dyskusyjna. Na dworcu nie ma prawa wystąpić historia, jaka ostatnio przydarzyła się mojej przyjaciółce. Z chorym ojcem nie mogła wejść po schodach, do windy była kolejka. Oboje przeżyli komunikacyjny horror.

Stąd moje twierdzenie, że nie ma dworca. Dworzec centralny w mieście takim jak Poznań powinien być rozpoznawalną, czytelną architekturą o podwyższonej jakości. To musi być obiekt, który jest symbolem miasta. Czymś takim jak Dworzec Centralny w Warszawie, który wspaniale wygląda i z którego dobrze się korzysta. Musimy pamiętać, że człowiek w podróży jest zmęczony i podenerwowany. Jego odbiór przestrzeni będzie pozytywny, jeśli będzie potrafił się w niej odnaleźć. Teraz my tego nie mamy. Z szacunkiem podchodzę do tego, co zostało zbudowane, ale to obiekt, którego główną częścią jest galeria handlowa. Hala kasowa jest niejako przy okazji. Jest czysto, ładnie, dużo światła, ale to nie jest dworzec.

Proponuje pan rzecz z punktu widzenia pasażerów najważniejszą. Przywrócenie funkcji dworcowych na parterze starego gmachu. Jak to ma wyglądać?

- Hol będzie dokładnie w tym miejscu, w którym był. Ale zakładamy, że przez dach wpadnie do niego piękne światło. Będzie wysoki jak w oryginale, bez "żyletkowego", podwieszonego sufitu, który dodano później. Będą tam boksy kasowe, informacyjne, poczekalnia sensu stricto, miejsca obsługi podróżnych i biletomaty, których rola będzie się przecież rosnąć.

Hol z ruchomymi schodami i windami byłby połączony z tunelem podziemnym, parkingiem pod placem, jak również z ewentualną kładką, która rozprowadzałaby ruch górą.

Toalety też?

- Absolutnie. Dzisiaj ich brak. Już kilkanaście lat temu, gdy projektowaliśmy most Dworcowy, dostaliśmy pismo z Zarządu Dróg Miejskich z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemu zanieczyszczonego dworca, ponieważ nie ma na nim toalet. Drogowcy chcieli zasłonić miejsce, w którym ludzie załatwiają swe potrzeby. A tu po prostu trzeba zaprojektować toalety z prawdziwego zdarzenia.

Darmowe?

- Oczywiście, że tak. Chociaż nie mnie decydować. W wielu miejscach korzystanie z toalet kosztuje symboliczną kwotę, co powoduje, że nie są zdewastowane.

Jak to się stało, że państwa projekt widzimy akurat teraz?

- Projekt powstał rok temu jako odpowiedź na zapytanie firmy Trigranit, co z tym starym dworcem zrobić, z zastrzeżeniem, że jego ważną część stanowić mają biura i trzygwiazdkowy hotel. Trigranitowi od początku nie spodobał się nasz pomysł na dojazd do hotelu i części biurowej. Miał prowadzić przez parking galerii handlowej.

A jak Trigranit odniósł się do całego projektu?

- Ja żadnej ostatecznej decyzji nie poznałem. Ale wiem, że projekt nie został oficjalnie pokazany dyrekcji kolei, która przecież powinna być pierwszym cenzorem tego, co tam będzie.

Z tego można wnioskować, że projekt Trigranitowi się nie spodobał.

- Tego nawet nie wiem. Ale pamiętajmy, że najpierw ktoś stary dworzec musi kupić, a potem przeprowadzić inwestycję. Wszystko wskazuje, że będzie to Trigranit, ale pewności nie mamy. Ja nie traktuję sprawy zero-jedynkowo. Pokazuję ten projekt jako głos w dyskusji o dworcu kolejowym w Poznaniu. Zamiast tylko krytykować, wolę pokazać coś konstruktywnego.

A jak pan widzi miejsce dworca w kontekście Wolnych Torów i swoistego "fyrtla Sipińskich" (kompleksu biurowo-mieszkalnego zaprojektowanego przez pracownię), jaki tworzy się przy ul. Towarowej?

- W konkursie na zagospodarowanie Wolnych Torów nie będę startował, bo jestem w komitecie organizacyjnym. To teren, którzy przez najbliższe kilkadziesiąt lat będzie się bardzo powoli zabudowywał. Zamieszka tam do kilkunastu tysięcy ludzi. To będzie wielki kawał miasta, który jednak od terenów kolejowych powinien być odizolowany. Z drugiej strony nie ulega dla mnie wątpliwości, że wejście na Targi, rejon Delty przy Towarowej, dworce PKP i PKS będą jednym wielkim "hubem", czyli zespołem zwartej zabudowy i zróżnicowanych funkcji powiązanych mostem Dworcowym.

Czy łatwo jest pogodzić zabytkowe mury dworca z jego częścią nowoczesną?

- To dziś nie jest problem. Stara część dworca w zasadzie jest, tylko trzeba ją zrewaloryzować. Za "żyletkami" na fasadzie budynku jeszcze ją widać. Ściana zewnętrzna pozostałaby rodzajem ściany parawanowej, ale cały środek trzeba wypruć i wprowadzić nowoczesne technologie, wentylację, klimatyzację. To technicznie nie stanowi problemu. Problemem będzie budowa sama w sobie, bo tam nie ma miejsca na plac budowy. Więc trzeba będzie wybebeszyć środek i tam prowadzić większość robót. Nie wyobrażam też sobie, by inwestycja nie była realizowana etapami. Czyli w pierwszej kolejności odtworzenie starego dworca z nowym hotelem. Część biurową na prawym skrzydle można dobudować później. Pomiędzy oboma skrzydłami - pierwotnie były to dwa osobne budynki - będzie coś w rodzaju prześwitu.

Ten budynek pokazuje, jak wielkim węzłem komunikacyjnym na przełomie XIX i XX w. był poznański dworzec. Sieć połączeń kolejowych w Wielkopolsce była wtedy na poziomie Francji i Anglii. Pociągi dojeżdżały nawet na pola. Cała sieć kolejowa na początku XX w. była zorganizowana modelowo.

Pan się interesuje kolejnictwem, czy tak dokładnie przygotował się do opracowania projektu?

- Jestem synem kolejarza. Ojciec przed wojną pracował w dyrekcji kolei, po wojnie odbudowywał dworzec. Ojciec był pasjonatem, a ja się po prostu interesowałem pociągami. Już 15 lat byłem promotorem pracy dyplomowej na politechnice, którą pokazywałem trzem ministrom. Projekt zakładał odkucie elewacji i przykrycie jej szkłem, za którym można by podziwiać strukturę dworca. A nie jest to jedyny projekt dworca kolejowego, który u mnie powstawał jako praca dyplomowa.

Był jakiś konkretny moment, w którym zdecydował się pan upublicznić ten projekt?

- Data pokazania prezentacji w internecie nie miała związku z dyskusją, jaka wówczas toczyła się na temat dworca. To był raczej emocjonalny ruch i chęć opowiedzenia, co nasze biuro myśli o starym dworcu. Po części namówili mnie do tego koledzy z pracowni.

Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, że zanim kolejarze wybrali firmę Trigranit, odbył się konkurs, który organizowało PKP. My zaproponowaliśmy wtedy zrobienie projektu dworca za złotówkę. To pokazuje moją miłość do kolejnictwa w Poznaniu. Oferta została odrzucona.

Tym razem nie będzie podobnie?

- Ze względu na skalę wyzwania z szacunkiem podchodzę do każdego, kto będzie rzeczywistym partnerem kolei przy tym projekcie. Jakikolwiek inwestor, który się rzuci na ten temat, podejmuje wielkie ryzyko, na które musi wydać kilkadziesiąt albo kilkaset milionów złotych. A czy nasza wizja zostanie wykorzystana, czy nie, jest sprawą drugorzędną. Naszą intencją było zabranie głosu w dyskusji, ale w konstruktywny sposób. Przypominamy o placu, który może być perłą, powinien być salonem. Bo to tzw. puste przestrzenie, a nie budynki kubaturowe decydują o jakości życia w mieście.

Nie boi się pan, że typowe dworcowe życie, menele i bezdomni, zakłócą wizję czystego salonu?

- Jestem przekonany, że tak nie będzie. Na placu przed Dworcem Centralnym w Warszawie nie ma żuli i bandziorów. Jak ludzie widzą ładną, zadbaną przestrzeń z czystymi, rzęsiście oświetlonymi chodnikami, to ją potem szanują i jest bezpiecznie. To czysta psychologia. Proszę zresztą zobaczyć, co dziś dzieje się przed galerią. Kiedyś były tam chęchy, trawniki zabrudzone przez psy. Dziś są piękne skwery, na których nie spotkamy niechcianego "elementu".

Uda się przywrócić pasażerom i Poznaniowi stary dworzec?

- Ja ze swojej strony zrobię wszystko, by do tego doszło. Po wypowiedziach przedstawicieli PKP wierzę w to, że się uda. Teraz powiem coś, co można uznać za marketing, ale jest prawdą. Przez 10 dni naszą prezentację w internecie obejrzało 17 tys. osób. Otrzymałem dużo głosów z wielu stron, że ludziom projekt się podoba. Myślę, że ten głos społeczny dotarł do władz miasta i województwa, które będą zmierzały do zrealizowania tego, czego ludzie chcą.

Jeszcze na początku roku kolejarze planowali, że w miejscu starego dworca kolejowego powstanie hotel z biurami. O funkcjach dla pasażerów nie było mowy. Potem kolejarze mówili o "niewielkim pasażu". Jednak poznańskie stowarzyszenia domagały się, by przywrócić podróżnym całą halę starego dworca. Do apelu przyłączyli się członkowie Wielkopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa. I to właśnie inżynierowie zorganizowali konferencję, podczas której Ewa i Stanisław Sipińscy pokazali projekt renowacji dworca przygotowany przez jego pracownię. Projekt Sipińskich był jednym z kilku zgłoszonych na zamknięty konkurs w sprawie przebudowy starego dworca. Firma Trigranit (ma się zająć przebudową starego dworca) ogłosiła go ponad rok temu. Jednak Trigranit wybrał i przedstawił PKP inną koncepcję. W efekcie pomysł Sipińskich nie trafił do PKP. Kolejarze poznali go niedawno, gdy architekci postanowili sami się z nim przypomnieć.