Kuba Rozpruwacz z wielkopolskiej Kłodawy

Aaron Kośmiński urodził się 11 września 1865 roku w Kłodawie, w żydowskiej rodzinie. Jego ojciec Józef Kośmiński był krawcem, matka, Golda, urodziła jeszcze czwórkę dzieci.

PIOTR SKÓRNICKI

W 1880 roku, po śmierci ojca, Aaron wyemigrował do Londynu, gdzie zamieszkał wraz z siostrą w najbiedniejszej jego dzielnicy - Whitechapel. W Londynie pracował jako fryzjer. W internecie można znaleźć portrety, na których Kośmiński to mężczyzna o surowej twarzy, z krzaczastymi bokobrodami i imponującym wąsem.

Już jako młody człowiek miał problemy psychiczne. Spędził większość swojego życia w szpitalu psychiatrycznym, gdzie trafił w 1891 roku. Nie był agresywny, miał halucynacje, bał się, że zjedzą go inni ludzie, prawdopodobnie cierpiał na schizofrenię. W jego aktach medycznych jest napisane też, że był autodestrukcyjny, co podobno według standardów XIX wieku oznaczało, że często się masturbował. Oprócz tego odmawiał mycia się. Zmarł w jednym z ośrodków dla psychicznie chorych, według jednych źródeł - w 1899 roku, według innych - w 1919.

Miał zatem smutne życie. I z pewnością nikt by nie pamiętał o fryzjerze pochodzącym z wielkopolskiej Kłodawy, gdyby nie to, że najprawdopodobniej był on Kubą Rozpruwaczem, najsłynniejszym seryjnym mordercą w historii. Postacią, która od 126 lat elektryzuje wyobraźnię filmowców, pisarzy, naukowców i badaczy. O tym, że to bez wątpienia Aaron Kośmiński, napisał Russell Edwards w wydanej 9 września książce "Naming the Ripper". Rewelacje obiegły światowe media.

Trudno jednak powiedzieć, by wiadomość o tożsamości Rozpruwacza zelektryzowała mieszkańców Kłodawy.

To małe miasto, które liczy 6 tys. mieszkańców, a jego największą atrakcją turystyczną jest kopalnia soli. Mały rynek otoczony jest zaniedbanymi pawilonami i domami, z których kilka świeci pustkami. Centralnym punktem jest pomnik postawiony "przez społeczeństwo" z okazji 35-lecia wyzwolenia miasta. Wokół pomnika stoją ławeczki, na których w środę w południe siedzi kilku mężczyzn pijących piwo. Najnowszych doniesień o Kubie Rozpruwaczu nie słyszeli.

Słyszał Jan Sierocki, którego zatrzymuję, gdy przejeżdża przez Rynek rowerem. Emerytowany górnik z hologramowymi okularami słonecznymi na nosie. - No coś słyszałem w telewizji, ale czym tu się chwalić? - pyta.

W drodze do Urzędu Miasta i Gminy zaczepiam cztery kobiety przy pawilonie handlowym, jedna z nich siedzi na masce czerwonego fiata.

- No i co? - mówi ciemnowłosa Ela. - Myśli pani, że tu jest się czym chwalić? To przecież morderca był.

- Właśnie. Ze świata przestępczego - wtrąca dziewczyna z mocno wymalowanymi ustami. - Jakiś gangster.

- Nie gangster, a morderca - poprawia Ela. - Ja mam dzieci i nie chciałabym np., żeby teraz w Kłodawie powstało jakieś muzeum Kuby Rozpruwacza. Co by było, gdyby moje dziecko pomyślało: "Fajnie, może o mnie też zrobią muzeum?". Ale wiadomo, jak będzie pomysł, żeby zrobić, to zrobią. To wtedy nawet dom, w którym mieszkał, się znajdzie.

To może być jednak trudne. Kłodawa do XX wieku składała się z drewnianych domów, które często płonęły. - W XX wieku była już murowana, dlatego znalezienie jakiegokolwiek śladu domu Kuby Rozpruwacza jest moim zdaniem niemożliwe - mówi Barbara Gańczyk, która napisała "Dzieci Hioba z Kłodawy" i zajmuje się historią Żydów tego regionu. - W Archiwum Państwowym w Poznaniu jest akt urodzenia Aarona Kośmińskiego i akt ślubu jego rodziców. Ale w samej Kłodawie mamy niewiele informacji na temat tej rodziny.

Z materiałów historycznych można wyczytać, że w roku urodzenia Kośmińskiego na terenie Kłodawy mieszkało 655 Żydów, co stanowiło 26 proc. ludności. Aż 90 proc. Żydów zamieszkiwało i prowadziło interesy na dwóch ulicach Kłodawy - Warszawskiej i Rynku. Zajmowali się handlem, w którym mieli znaczny udział, rzemiosłem. Pod koniec XIX wieku na 95 kłodawskich sklepów - 73 należały do żydowskich handlowców. Niedaleko Rynku stała niegdyś żydowska bożnica. Teraz na jej miejscu jest dom kultury.

- A czy pani słyszała o tym, że Kuba Rozpruwacz był z Kłodawy? - zaczepiam panią Wandę na przejściu dla pieszych.

- No słyszałam, oczywiście. Ale to była negatywna postać przecież. Naprawdę nie ma się tu czym chwalić.

Noc, piątek 31 sierpnia 1888 roku. Mary Ann Nichols, 43-latka, znana też jako Polly, prostytutka z Whitechapel, najbiedniejszej dzielnicy XIX-wiecznego Londynu, idzie ciemną, nieoświetloną latarniami ulicą. Jest pijana, wszystkie zarobione wcześniej pieniądze wydała na alkohol. Teraz szuka kolejnego klienta. Zbliża się godz. 3 w nocy, kiedy spotyka koleżankę po fachu Emily Holland. - Chodź do domu - namawia druga prostytutka. Na myśli ma pokój, który razem z Nichols wynajmują w Whitechapel. Ale Polly jest uparta. Żegnają się. Chwilę później Polly być może słyszy za sobą kroki. Być może ktoś kładzie jej dłoń na ramieniu. Nichols odwraca się gwałtownie i widzi... no właśnie. Ocieniona cylindrem twarz mogła należeć do kogokolwiek.

Mary Ann Nichols była pierwszą z pięciu potwierdzonych ofiar Kuby Rozpruwacza. Jej ciało znalazł o godz. 3.40 w nocy woźnica. Było jeszcze ciepłe. Rozpruwacz do 8 listopada 1888 roku zamordował jeszcze cztery kobiety.

Wszystkie ofiary Rozpruwacza były potwornie okaleczone. Morderca nie tylko podcinał kobietom gardła, ale też wycinał narządy płciowe i organy wewnętrzne, obcinał piersi.

Na Whitechapel padł strach. Policja była bezsilna, bo ginęły kolejne kobiety, a morderca pozostawał nieuchwytny. Z uwagi na fachowo usuwane organy podejrzewano ludzi z medycznym wykształceniem, rzeźników i kuśnierzy. Nad sprawą Rozpruwacza pracował cały Scotland Yard. Łącznie przesłuchano ponad 2000 osób, z których wyłoniono ponad 300 podejrzanych, 80 z nich zatrzymano.

Na liście podejrzanych był m.in. znany malarz, były premier, lekarz, a nawet wnuk królowej Wiktorii. Ten ostatni najbardziej rozpalił wyobraźnię filmowców, którzy z upodobaniem przedstawiali właśnie taką wersję wydarzeń. Ale filmów z londyńskim mordercą powstało kilkaset. Z jego zagadką mierzył się nawet Sherlock Holmes. W 2001 roku do kin weszło "Z piekła rodem", w którym Kuba był lekarzem królowej Wiktorii powiązanym z lożą masońską. Inspektora Abberline'a, który mierzył się z mordercą w tej wersji, zagrał Johnny Depp.

Kuba Rozpruwacz nie tylko terroryzował Whitechapel, ale bawił się z policją, ponieważ czuł się bezkarny. Wysyłał listy do prasy i do inspektorów, którzy prowadzili sprawę. Podpisywał się np. "Zuchwały Kuba", jeden z listów zaczął słowami "Drogi szefie". Sam siebie ochrzcił Rozpruwaczem. I pod takim właśnie mianem stał się nie tylko legendą, ale też elementem popkultury. W Londynie można pójść na wycieczkę śladami Kuby Rozpruwacza. A w 1970 roku ukuto nawet termin "ripperologia" (ang. Jack the Ripper), czyli badania naukowe poświęcone osobie mordercy z Whitechapel.

Jak to możliwe, że po 126 latach nagle okazało się, że to Wielkopolanin był Kubą Rozpruwaczem? Aaron Kośmiński nie wziął się znikąd. Był jednym z głównych podejrzanych londyńskiej policji. Jego nazwisko pojawia się w notatkach służbowych funkcjonariuszy Scotland Yardu. Winy jednak nikomu nie udowodniono.

Mijały lata, zagadka mordercy fascynowała badaczy i pasjonatów. I właśnie do tych ostatnich należy Russel Edwards, brytyjski biznesmen, który w 2007 roku kupił na aukcji zakrwawiony szal mający należeć do Catherine Eddowes, czwartej ofiary. Szal miał być zabrany z miejsca zbrodni przez sierżanta, który podarował go żonie. Ale ona nie chciała go nosić, bo były na nim ślady krwi. Przeleżał więc w szafie kilka pokoleń, aż siedem lat temu trafił pod młotek.

Edwards oddał go ekspertowi od biologii molekularnej dr. Jariemu Louhelainenowi z Liverpoolskiego Uniwersytetu Johna Mooresa korzystającego z nowoczesnych technik pozyskiwania DNA. Naukowiec wykorzystał kamerę na podczerwień i dzięki temu znalazł na materiale ślady krwi, z których pobrał próbki. Odnalazł potomków krewnych właścicielki szala oraz potomków Kośmińskiego. - Ustaliliśmy definitywnie, kategorycznie i absolutnie, że mordercą był Kośmiński - przekonuje Edwards cytowany w "Guardianie". - Nie uwierzą w to tylko ci, którzy chcą, żeby trwał mit mordercy. Ale prawda jest taka, że go zdemaskowaliśmy - dodaje.

Tak nagle odkryta tożsamość Kuby Rozpruwacza budzi oczywiście wątpliwości. Richard Cobb, który w Londynie oprowadza wycieczki "śladami Kuby Rozpruwacza", przekonuje na łamach "Timesa", że szal był dotykany przez wiele osób i pozyskane z niego próbki nie mogą być wiarygodne. Dr Louhelainen twierdzi jednak, że wątpliwości nie ma i dodaje, że jeszcze pięć lat temu ustalenie tożsamości Rozpruwacza takimi metodami, jakimi dokonał tego on, byłoby niemożliwe. - Ustaliliśmy, że Catherine Eddowes zamordował Aaron Kośmiński - przekonuje.

Warto pamiętać, że szum wokół teorii autora z pewnością dobrze wpłynie na sprzedaż książki. W 2002 roku Patricia Cromwell, amerykańska pisarka, napisała książkę pt. "Kuba Rozpruwacz: portret zabójcy". Przekonywała w niej, że mordercą z Whitechapel na pewno był Walter Sickert, znany angielski malarz. W zeszłym roku na półki polskich księgarń trafiła "Autobiografia Kuby Rozpruwacza". W środowisku badaczy zawrzało, ponieważ wiele ze szczegółów podanych przez autora mógł znać jedynie ktoś, kto był na miejscu zbrodni. Wygląda więc na to, że niemal co roku ktoś inny okazuje się być Kubą Rozpruwaczem. W tym padło na Polaka. Czy wielkopolska Kłodawa może skorzystać na złej sławie najsłynniejszego mordercy w historii?

Mijam jeszcze kilka pustych budynków i docieram do Urzędu Miasta i Gminy. To szary, spory budynek kryty metalowymi płytami. W jednym z biur na pierwszym piętrze siedzi Dorota Galus, sekretarz gminy. Zastaję ją nad laptopem. Kiedy się przedstawiam, ciężko wzdycha. - Od trzech dni nic innego nie robię, tylko odbieram telefony od mediów - tłumaczy. - Wszyscy nagle się zainteresowali Kłodawą. A Kuba Rozpruwacz to morderca, nie mamy naprawdę z czego być dumni - dodaje.

I zapewnia, że Kłodawa nie ma zamiaru otwierać muzeum Kuby Rozpruwacza. Ani tworzyć wokół tej postaci atrakcji turystycznych, zarabiać na pamiątkach. - Myśleliśmy jedynie, żeby z okazji Halloween zrobić małą wystawę. Ale nie poświęconą Rozpruwaczowi, tylko jego rodzinie, która żyła tu w Kłodawie. I to wszystko. Na pewno nie będzie u nas ulicy Kuby Rozpruwacza.

Specjalista ds. promocji miasta Izabela Nowakowska dodaje: - Żeby postawić muzeum, trzeba mieć eksponaty. Skąd mamy je wziąć? Mamy w Kłodawie inne atrakcje i zabytki. Kopalnia soli, podziemna trasa dla turystów, zabytkowy kościół barokowy i zabytkową zabudowę Rynku. Mamy 30 tys. turystów rocznie. Radziliśmy sobie do tej pory jakoś bez Kuby Rozpruwacza i na pewno nadal będziemy sobie radzić.

PIOTR SKÓRNICKI