W poznańskim proteście, stłumionym krwawo przez wojsko i Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 28 i 29 czerwca 1956 r., zginęło w sumie - po obu stronach - 58 osób (50 cywili, 4 żołnierzy, 1 milicjant i 3 funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa). W pacyfikacji Poznania wzięły udział jednostki ściągnięte z poligonu w Biedrusku i z Dolnego Śląska: 19. Dywizja Pancerna i 4. Dywizja Zmotoryzowana. Już w kilka dni po walkach wśród poznaniaków rozeszły się pogłoski, że na Ławicy, gdzie podczas walk władze urządziły obóz filtracyjny dla aresztowanych, rozstrzelano 19 żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. Powód? Mieli odmówić wykonania rozkazu użycia broni wobec demonstrantów. "Informacje te (...) przyjmowano jako fakt i nie dziwiono się, że władze milczą na ten temat" - napisał prof. Jan Sandorski, prawnik z UAM w swoim szkicu "Poznański Czerwiec a prawo".
Do powstania "Solidarności" informacje o rozstrzelanych przekazywano sobie z ust do ust. W maju 1981 r. o egzekucji na Ławicy napisał "Głos Wielkopolski". W odpowiedzi na ten tekst płk Antoni Filipowicz zaprzeczył, by na Ławicy stracono kogokolwiek z podległej mu Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych. Nie wykluczył jednak, że rozstrzelano innych 19 żołnierzy.
Sprawa wróciła na forum publiczne w momencie wydania w czerwcu 1981 r. głośnej w ówczesnej Polsce książki "Poznański Czerwiec 1956" (pod red. Jarosława Maciejewskiego i Zofii Trojanowiczowej). W zamieszczonej w niej chronologicznej rekonstrukcji wydarzeń pod datą 29 czerwca informowano czytelników o pogłoskach, że ?w wydzielonym, zamkniętym sektorze Zakładu Medycyny Sądowej przez cały dzień 29 czerwca leżały zwłoki 19 ludzi. Zidentyfikowano jednego z denatów, miał to być Stanisław Biskup. Zwłoki wywieziono z zakładu nocą?.
Sporządzający tę notkę dr Aleksander Ziemkowski dopisał, że zwłoki te powszechnie kojarzono z pogłoskami o egzekucji na Ławicy. Później ustalono, że zwłoki przywieziono do Zakładu Medycyny Sądowej samochodem wojskowym (stąd być może domniemanie o tym, że byli to żołnierze), a w piwnicy zakładu nadzorowali je rekomendowany przez UBP dr Władysław Widy oraz bliżej nieznany generał. Nie przeprowadzono sekcji zwłok, sprawę zakończono krótkimi oględzinami i sporządzeniem protokołu.
Tę zagadkę starał się wyjaśnić prof. Sandorski. W sierpniu 1991 r. otrzymał on list od mieszkańca Gdańska z informacją, że ciała rzekomo rozstrzelanych na Ławicy - tym razem- 17 osób? - pojechały w skrzyniach koleją do portu Marynarki Wojennej w Gdyni. Tam miał je załadować okręt szkolny ORP "ZMP" i zrzucić w morze. Ten trop okazał się jednak chybiony - wiadomo, że w tym samym czasie ORP "ZMP" przebywał poza wodami terytorialnymi Polski.
Prof. Zofia Trojanowicz, współautorka książki "Poznański Czerwiec 1956", zalecała zawsze ostrożność w ocenie informacji o egzekucji na Ławicy. - Czerwiec 1956 jest bardzo mitotwórczy - wyjaśniała. Zastanawiające jest na przykład, dlaczego przez tyle lat nie zgłosiły się rodziny rzekomo rozstrzelanych żołnierzy? Czy dlatego, że żołnierze ci mogli pochodzić spoza Wielkopolski? Nawet jednak przy takim założeniu sprawa wydaje się wątpliwa.
Śledztwo w tej sprawie prowadziła od 1991 r. Okręgowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - a następnie poznański IPN. W końcu czerwca 1956 r. w Poznaniu wszelkimi przypadkami niesubordynacji żołnierzy zajmowała się specjalna grupa śledcza, złożona z przedstawicieli Głównego Zarządu Informacji WP, Zarządu Informacji Śląskiego Okręgu Wojskowego i Prokuratury okręgu poznańskiego. Śledczy ustalili, że grupa ta prowadziła sprawy dziewięciu żołnierzy, oskarżając ich o zamach na ustrój państwa i wrogą propagandę. O żadnych wyrokach śmierci nie wiadomo.
Skąd zatem wzięły się bezimienne ciała w Zakładzie Medycyny Sądowej na ul. Śniadeckich? Sprawę tę wyjaśnił dr Łukasz Jastrząb, autor pracy o ofiarach Czerwca: - Rzeczywiście, część ciał, które leżały w tym zakładzie, nie było zewidencjonowanych. Ale dzięki księgom z innych szpitali udało mi się rozszyfrować wszystkie nazwiska - są to osoby znane z listy zabitych.
Dlaczego zatem te ciała trafiły do Zakładu Medycyny Sądowej? - Takie wtedy obowiązywały przepisy - mówi Jastrząb. - Z księgi szpitalnej wynikało zwykle, że kogoś zawieziono do Zakładu Medycyny Sądowej, a tam, w prosektorium, nie wpisano go do księgi. Jak sądzę, w ten sposób zrodziła się legenda o kilkunastu tajemniczych, nieznanych ciałach. Co do rzekomego buntu żołnierzy, żadne obecnie znane dokumenty nie potwierdzają tej tezy. Jeśli chodzi o archiwalia wojskowe, bardzo wnikliwą kwerendę przeprowadzili wybitni znawcy wojskowości ? prof. Janusz Karwat i prof. Edward Nalepa. Oni również w archiwach wojskowych nie znaleźli śladu o żołnierzach z Ławicy.
Jastrząb sprawdził też w Wojskowej Komendzie Uzupełnień karty ewidencyjne dwóch osób, które rzekomo zginęły na Ławicy. Okazało się, że jeszcze w latach 60. osoby te były powoływane na ćwiczenia rezerwy. Nie mogły więc zginąć w poznańskim Czerwcu.
Mirosław Sławeta, prokurator IPN od kilkunastu lat zajmujący się śledztwem w sprawie Czerwca, przyznaje: - Nic nie potwierdza historii o żołnierzach LWP rozstrzelanych na Ławicy za rzekome niewykonanie rozkazu strzelania do poznaniaków.
Sam sprawdzał kilka hipotez. IPN zweryfikował m.in. głośną w 2006 r. informację o nieznanych grobach żołnierzy w Biedrusku. "Gazeta Poznańska" napisała wtedy, że pochowani w nich żołnierze mieli zginąć w 1956 r. Dziennikarze powołali się na relację Eugeniusza Kosztyńskiego, który w końcu lat 60. odbywał służbę wojskową w Biedrusku. Kosztyński przypadkowo odkrył w lesie miejsce pochówku kilkunastu żołnierzy. Każdy grób miał drewnianą tabliczkę ze stopniem wojskowym i nazwiskiem poległego. Na tabliczkach miał widnieć napis: "zginął w 1956 r.". Zdaniem świadka wśród pochowanych był m.in. podporucznik i kilku kaprali; nie było natomiast szeregowców.
Poszukiwania rzekomych tajnych mogił żołnierzy w lesie w Biedrusku (na podstawie przekazu świadka) nie przyniosły jednak pozytywnych rezultatów. Fachowcy odnaleźli rzekome groby, ale po tabliczkach nie było śladu; a po dokładniejszych badaniach orzekli, że to raczej doły, które używane były przez wojsko w różnych okresach czasu. Nie znaleziono w nich żadnych ludzkich szczątków.
W 2006 r. prokurator Sławeta sprawdził inny trop - wraz ze specjalistami z zakresu medycyny sądowej odkopał cztery anonimowe pochówki żołnierskie na cmentarzu w Pile Leszkowie, które rzekomo miały pochodzić z czerwca 1956 r. Po badaniach szkieletów pochowanych ustalono jednak, że to prawdopodobnie ofiary z czasów ostatniej wojny.
Wątek tajnych pochówków rzekomo rozstrzelanych żołnierzy nie został też w żaden sposób potwierdzony podczas przesłuchania kolejnych osób i wykonania innych czynności przez IPN. - Podobnie nie znajduje oparcia w materiale dowodowym wątek dotyczący ewentualnych represji, skierowanych przeciwko żołnierzom, którzy odmawiali wykonania rozkazów tłumienia wystąpień podczas Czerwca lub wręcz działali po stronie demonstrantów. Żaden żołnierz nie był karany sądownie za tego typu zachowania - informuje prokurator IPN Mirosław Sławeta.
Mit o setkach ofiar. Według ustaleń IPN ofiar było w sumie 58.
Mit o Romku Strzałkowskim, chłopcu z flagą. Dziś historycy są już pewni, że 13-letni Romek, odnaleziony martwy w garażach UB przy Kochanowskiego, nie był chłopcem ze wspomnień demonstrantów, który miał pod ostrzałem iść z biało-czerwoną flagą w dłoni w stronę gmachu UB.
Mit o Rosjanach w czołgach, strzelających do ludzi. Nie ma żadnych dowodów, że wojsko, które strzelało do manifestantów, było Armią Czerwoną.
Mit o zieleni miejskiej (trawnikach), które nie ucierpiały w trakcie wielotysięcznej manifestacji. Być może wcale nie jest to mit. We wspomnieniach uczestników marszu robotników do centrum powtarzają się wzmianki o tym, że nikt nie deptał trawników czy nie niszczył klombów z kwiatami.
Tekst pierwotnie opublikowany 24 czerwca 2015
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze