Gazeta Poznańska z 22 lipca 1949 roku głosiła, że PZPR [jest] motorem i organizatorem naszych osiągnięć w województwie poznańskiem, zaś autor podpisujący się jako Laurenty konstatował, że od roku 1945 zmieniło się oblicze nadwarciańskiego grodu oraz jego obywateli. Odkryło swój uśmiech i pogodę, jaką daje praca dla dobra sprawy, i wiara w jeszcze lepszą przyszłość.
Jaka praca? No, najlepiej ponadplanowa, wykraczająca poza normy. Kilka przykładów z Poznania i z Wielkopolski...
Rok 1949: odbudowa hal produkcyjnych, maszyn i urządzeń - oto wspaniały dorobek załogi. W ciągu pięciu lat po wojnie produkcja fabryki Stomil wzrosła 30-krotnie.
Rok 1949: uczniowie Szkoły Przysposobienia Przemysłowego zobowiązali się wykonać 1350 roboczogodzin w ramach akcji żniwnej
Rok 1951: w Gnieźnie ruszyła największa w Polsce garbarnia.
Rok 1952: podczas budowy oddanego 22 lipca mostu Juliana Marchlewskiego (dziś Królowej Jadwigi w Poznaniu) monter Wojciech Referment wyrabiał przeciętnie 160 proc. normy, a nitownik Władysław Maćkiewicz aż 200 proc.
Rok 1952: w ramach czynu lipcowego pracownicy służby ruchu stacji Kalisz zobowiązali się polepszyć regularność biegów pociągów towarowych do najwyższych granic możliwości, a ambitni kolejarze skrócili średni czas postoju jednego wagonu o dalsze 30 min na dobę.
Rok 1956: Fabryka Maszyn Żniwnych wykonała plan lipcowy o 10 dni wcześniej i zrobiła dodatkowo 149 maszyn.
W latach 50. PRL wykładał umiłowanie ludowej ojczyzny już uczniom drugiej klasy podstawówki. W czytance z tego czasu można znaleźć teksty m.in. o wizycie uczniów u prezydenta Bolesława Bieruta, czy o stonce. Najbardziej jaskrawy przykład z tego podręcznika, tekst Przed Świętem Odrodzenia, opowiada o tym, jak pewnego chłopca rozpierała duma, że kilka koni z PGR wzięła sobie... Armia Radziecka. Oto jego fragmenty:
Tak ciepło - to przecież lipiec. A zresztą nikomu się nie chce pójść do domu w taki wieczór przedświąteczny. Jutro 22 lipca, Święto Odrodzenia Polski. Marynka, Zbyszek i Felka także przechadzają się po ulicach. (...)
- Jak pięknie na jutro przybrany budynek spółdzielni!
- Albo fabryka. Popatrzcie na ten napis z żarówek: 22 lipca.
(...) placyk przed szkołą ktoś wysypał żółtym piaskiem i równo zagrabił. Po obu stronach wejścia wiszą wielkie flagi. Pośrodku portret Bolesława Bieruta. (...)
Mówi woźny szkolny: - Żaden Polak o tym [święcie - przyp. red.] zapomnieć nie może. A ja dobrze pamiętam ten dzień, 22 lipca 1944 roku. Wtedy to doczekaliśmy się my wszyscy, ludzie pracy, naszej wolnej ludowej Ojczyzny. (...)
Ściemniło się zupełnie. Ojciec Bronka wszedł do sieni i przekręcił wyłącznik - i nagle ulica zajaśniała od blasku żarówek. Wysoko nad wejściem, na pierwszym piętrze zapalił się świetlisty napis: 22 Lipca.
A jak dzieci przeżywały święto lipcowe? Fragment z Gazety Poznańskiej, z 1955 roku:
Na podium ogródka jordanowskiego stanął delegat na Festiwal Młodzieży i serdecznie przemówił do dzieci, zapoznając je z celami Festiwalu. Delegacje kolonii dziecięcych składają mu meldunki z podjętych i wykonanych zobowiązań. Wręczają własnoręcznie wykonane podarunki dla młodzieży chińskiej, wietnamskiej i koreańskiej... Do gier i zabaw dzieci ustawiają się karnie w kolejce, jak do delikatesów.
22 lipca 1957 r. Poznań był świadkiem "imponującej defilady wojskowej", którą podziwiał szef komunistycznego Wietnamu Ho Chi Minh, zaproszony przez Władysława Gomułkę. W relacji z jego wizyty dzieci też były ważne:
[Ho Chi Minh] ma młodą twarz, uśmiecha się do dziewczynki, posyła pocałunki wiwatującej dzieciarni - pisała Gazeta Poznańska, wówczas organ Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Aż trzy razy w dniu święta 22 lipca (lub tuż przed nim) oddawano do użytku kolejne odcinki linii tramwajowej w kierunku Starołęki w Poznaniu. Pierwszym etapem była trasa na Rataje, uruchomiona 22 lipca 1952 r. razem ze wspomnianym wcześniej mostem im. Juliana Marchlewskiego.
Rokrocznie w dniu Lipcowego Święta otwieramy nowe, wspaniałe obiekty. I teraz oto - nowy piękny most, który niby klamra spina dwa brzegi Warty, zbliżając dalekie robotnicze przedmieścia do serca miasta - pisano 22 lipca 1952 r. w Gazecie Poznańskiej.
Po otwarciu mostu na prawy brzeg Warty pomknął pierwszy tramwaj - trzynastka kursująca z Junikowa. Otwarcie nowego mostu i trasy tramwajowej dało początek urbanizacji Rataj. Autor tekstu podkreślał, że most ma być częścią nowej poznańskiej trasy W-Z, biegnącej przez most Dworcowy do ul. Grunwaldzkiej.
Pierwsza dwutorowa trasa nie była zbyt długa. Zbudowany w błyskawicznym tempie (od kwietnia do lipca) odcinek torów zaczynał się przy skrzyżowaniu ul. Marchlewskiego ze Strzelecką, a kończył niedaleko dzisiejszego ronda Rataje.
Trzy lata później, w lipcu 1955 r., pierwsza trzynastka ruszyła na Starołękę. Plan przewidywał zakończenie prac do 30 listopada, ale pracownicy poznańskiego MPK pokazali, co potrafią! W odpowiedzi na wezwanie brygad torowych pod kierunkiem Mariana Nowaczyka, które podjęły się wykonać prace ziemno-torowe do 22 lipca, zobowiązania zmierzające do skrócenia czasu trwania robót podjęły wszystkie brygady zatrudnione na budowie (Gazeta Poznańska).
Nazywano ją pierwszą nowoczesną linią tramwajową w Poznaniu, miała 2760 m długości i kończyła się na obecnej pętli Stomil. Jej nowoczesność polegała na zastosowaniu pierwszy raz w Polsce szyn spawanych według pomysłu pracowników wydziału torowego MPK Poznań i samoczynnego naprężania sieci trakcyjnej. Zdaniem ówczesnej prasy, musiała powstać, aby dowozić robotników do rozbudowywanej Fabryki Maszyn Żniwnych (dzięki czemu ta mogła potem wykonywać plan przed czasem).
Z kolei potrzebami Poznańskich Zakładów Wyrobów Korkowych tłumaczono kolejne wydłużenie tej linii. Ten "piękny prezent tramwajarzy dla Starołęki" uruchomiono 20 lipca 1967 r. Inauguracja trasy odbyła się w dość dramatycznych okolicznościach: tuż po przyjeździe pierwszego, odświętnie udekorowanego tramwaju na nową pętlę, nad Starołęką przeszła gwałtowna burza, a wichura powyrywała okoliczne drzewa.
Na część mostu, linii tramwajowej, a przede wszystkim jego budowniczych, Ryszard Danecki napisał nawet wiersz!
Ludzie z pierwszego brzegu - kamienie wożąc wytrwale -
ludziom z drugiego brzegu w zapale most budowali;
ludzie z drugiego brzegu - przęsła montując ze stali -
ludziom z pierwszego brzegu most budowali w zapale.
Huczał młot elektryczny, wbijając w dno Warty pale,
huczał i grzbiet przetrącał pieniącej się wściekle fali -
stanęły filary, że żadna ich powódź nie zawali -
daremnie kry topniejące o filar biją w szale!
Czarna toń rzeki łuną elektrospawarek błyska,
po raz ostatni ciemność siny snop iskier rozgarnął,
jak księgę Konstytucji rozcięto wstęgę dwubarwną,
do przedmieści dalekich otwierając drogę bliską!
Pędzą przez most w lipcowym słońcu zielone tramwaje -
tak rośnie nowy Poznań, tak wielkie miasto powstaje...
Dla tych, którzy nie doceniali wysiłków ludowej ojczyzny, dla tych niewystarczająco oświeconych, Gazeta Poznańska miała wiersz Bogusława Koguta, opublikowany przez nią z 22 lipca 1955 r.:
Jeszcze są ludzie, którym ciemno,
i którzy błądzą nadaremno...
jeszcze nie wszędzie prawda doszła,
gdzie się przesądu plenił czerw
jeszcze nie wszędzie wzeszła wiosna
na przeoranej głębi serc.
W latach 60. pamiętano, że 22 lipca należy się obywatelom trochę rozrywki. W 1960 roku w auli UAM odbył się uroczysty koncert. "Kraju mój, kraju barwy pelargonii i malwy, kraju węgla i stali, i sosny i konwalii" - pisał Gałczyński.
Gdy Polska Ludowa miała 16 lat, prawidłowa odpowiedź na pytanie, "dlaczego wstąpiłem do Partii", brzmiała: "gwarantuje ona rozmach gospodarczy, odpowiedzialność, bezpieczeństwo i przyszłość". Zabawy tego roku trwały też w parku Kasprzaka, na Łęgach Dębińskich, w parku Zwycięstwa i nad Rusałką.
22 lipca 1968 r. nad Rusałką władze zorganizowały bardzo huczny festyn. Poznaniaków starano się przyciągnąć występami zespołów folklorystycznych z Bułgarii i Danii oraz losowaniem czterech samochodów: dwóch fiatów, wartburga i skody oraz 2 motorowerów. Mimo niepogody nad Rusałkę przybyło kilkadziesiąt tysięcy osób. Zawiodła pogoda, ale nie zawiedli organizatorzy - kwitowała prasa.
W poznańskich gazetach można było wówczas przeczytać o coraz lepszych warunkach życia w mieście. "Co czwarty poznaniak w nowo wybudowanym mieszkaniu", "Gród Przemysława przemysłem słynie" - głosiły nagłówki w Gazecie Poznańskiej.
W latach 70. nie było już miejsca na tzw. spontaniczne inicjatywy brygad robotniczych. W 1972 r. to poznański Komitet Wojewódzki PZPR postanowił, że "trasa warszawska będzie prezentem naszego społeczeństwa na XXX-lecie Polski Ludowej". Według prasy apel partii "spotkał się z żywą reakcją społeczeństwa Wielkopolski". "Żywa reakcja" polegała na coniedzielnych czynach społecznych przy budowie trasy E-8, zwanej dumnie eurostradą.
Realizowaną z rozmachem inwestycję oddano do użytku w 1974 r. Usilnie podkreślano przewodnią rolę partii w budowie nie tylko socjalizmu, ale i drogi E-8: "To z inicjatywy KW PZPR w Poznaniu środowisko budownictwa drogowo-inżynieryjnego podjęło zadanie budowy E-8 jako zadanie ponadplanowe, jako czyn wielkopolskich drogowców dla uczczenia 30-lecia Polski Ludowej" (Gazeta Zachodnia). W tekstach o eurostradzie czuje się ducha gierkowskiej propagandy sukcesu. Wszystko jest wręcz rewelacyjne: "zielona fala" w sygnalizacji świetlnej na ul. Warszawskiej, bezkolizyjny węzeł w Antoninku, przejścia podziemne, przebudowa przejazdu przez Swarzędz, a nawet stacja benzynowa produkcji włoskiej przy ul. Warszawskiej.
Lipcowe uroczyste otwarcia odeszły w Poznaniu w przeszłość wraz ze schyłkiem epoki Gierka. Ostatnim oddanym z okazji Święta Odrodzenia obiektem komunikacyjnym był drogowy węzeł golęciński, uruchomiony w lipcu 1979 r. Gazeta Zachodnia pisała o tej budowie ze zwyczajowym entuzjazmem: "Jest ona kolejnym przykładem śmiałości rozwiązań konstrukcyjnych, rozmachu, myślenia kategoriami nadchodzących lat". Jednak owe nadchodzące lata nie sprzyjały wielkim otwarciom. Ostatnia dekada PRL-u upłynęła pod znakiem kryzysu we wszystkich dziedzinach życia. Obchody 22 lipca ograniczały się do coraz skromniejszych okolicznościowych akademii.
W Poznaniu jednym z obiektów bardziej kojarzących się z frazą 22 lipca jest stadion na Dolnej Wildzie, noszący nazwę od daty Manifestu PKWN aż do 1989 roku (od tego momentu jest to stadion im. Edmunda Szyca, założyciela Warty Poznań). Samej Warcie między 1951 a 1955 rokiem władza ludowa też zmieniła nazwę, na Stal. W relacji z 22 lipca 1951 roku czytamy nawet, że zawodnicy Stali zrealizowali w 100 proc. swoje zobowiązania w czynie lipcowym, bijąc dwa dalsze rekordy okręgowe w biegu na 300 i 1000 metrów.
Rok później, w święto ludowe 22 lipca 1952 r., oddano do użytku tor regatowy Malta.
Zdjęcie powyżej zostało zrobione podczas Błyskawicznego Turnieju Szachowego, który odbył się na Dziedzińcu Zamkowym z okazji 22 lipca, w 1964 - opisywał Andrzej Lissewski, który kilka lat temu przysłał tę fotografię do naszej redakcji. Turnieje błyskawiczne organizowano w Poznaniu od 1953 r.
22 lipca 1976 r. w Poznaniu uczczono festynem na milicyjnym stadionie Olimpii, na Golęcinie. Gwoździem programu był występ Orkiestry Dętej Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej (15 lat później, w 1991 roku, przed Domem Kultury Policji przy ul. Grunwaldzkiej w Poznaniu zlikwidowano pomnik funkcjonariuszy poległych za władzę ludową).
Gdy w latach 80. przyszedł kryzys, święto nie było już tak efektownie świętowane. 22 lipca 1981 r., najważniejszym punktem święta były... treści IX nadzwyczajnego Zjazdu PZPR. W kolejne święta w Poznaniu głucho już było o wielkich budowach socjalizmu, prasa pisała co najwyżej o okolicznościowych masówkach (1986) czy zaskakująco dobrych wynikach szkoleń partyjnych (1988). Tylko LZS Skrzynki (gmina Stęszew) zbudował sobie w czynie społecznym boiskową szatnię, a Popowo Kościelne (gmina Mieściska) - stadion.
W samym Poznaniu w 1989 r., mało co przypominało o święcie. W przeddzień 22 lipca w wielu punkach miasta zabrakło chleba. Prasa pisała o nocnych kolejkach przed sklepami mięsnymi. Rarytasem były żyletki i zapałki. Brakowało też cukru. Poznaniacy mogli za to sobie porzucać lotkami na festynie nad Rusałką lub wziąć udział w Biegu Odrodzenia.
Tak kończyła się 37-letnia historia "niebywałego rozwoju" ekonomicznego Polski w okresie PRL.
Co jeszcze w Poznaniu i Wielkopolsce zostało otwarte 22 lipca (lub w okolicach tego święta)?
Rok 1954: Ratusz (odbudowany po zniszczeniach wojennych) i otwarcie Muzeum Historii Miasta Poznania.
Rok 1958: w Pile otwarto na rzece Gwdzie nowy most, dostał on nazwę ?Most PKWN? (którą później zmieniono na Bolesława Chrobrego).
Rok 1961: park Chopina w Poznaniu.
Rok 1962: przedterminowe oddanie kopalni węgla brunatnego w Pątnowie pod Koninem.
Rok 1962: budowa węzła kolejowego w Pile.
Rok 1966: odbiór przez marszałka Mariana Spychalskiego nowej gazowni w Poznaniu.
Rok 1963: Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w poznańskiej dzielnicy Nowe Miasto.
Rok 1968: otwarcie amfiteatru na Cytadeli w Poznaniu.
Rok 1972: kolejka nad jeziorem Maltańskim - Maltanka ruszyła z szybkością 12 km/godzinę
Rok 1972: wmurowanie kamienia węgielnego pod Arenę.
Rok 1973: Ośrodek Przywodny Rataje. To pechowa inwestycja - odkrytą pływalnię i towarzyszące jej budynki pomiędzy os. Piastowskim i Wartą otwarto w latach 70. na święto 22 Lipca, a następnego dnia... zamknięto. Okazało się, że źle wykonano nieckę basenu.
Rok 1976: Przedterminowo - zelektryfikowano linię kolejową Jarocin-Września.
Rok 1980: W Poznaniu otwarto Instytut Kardiologii oraz piekarnię-giganta przy ul. Obodrzyckiej.
W opracowaniu wykorzystałem szerokie fragmenty tekstów z Gazety Wyborczej Poznań, autorstwa Jolanty Brózdy, Marii Kolbuszewskiej, Piotra Bojarskiego, Adama Krawca i Radosława Nawrota.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze