Co Kościół odzyskał, a co chce odzyskać w Poznaniu?

na zdjęciu nowa siedziba Księgarni i Drukarni Św. Wojciecha

By zrozumieć, w jaki sposób Kościół odzyskiwał ziemię w Poznaniu, trzeba się cofnąć do początku lat 90. Przy ministrze spraw wewnętrznych powstaje wtedy słynna Komisja Majątkowa. Ta dziwna instytucja nie jest ani sądem, ani organem administracji publicznej. Ma jednak prawo zwracać Kościołowi zagrabione majątki. Gdy to niemożliwe, przyznaje inne nieruchomości albo odszkodowania. Jej działalność przez lata nie podlega kontroli. Przestaje istnieć, gdy na jaw wychodzi szereg nadużyć: korumpowanie członków komisji, podejmowane decyzji korzystnych dla Kościoła, działanie na szkodę samorządów.

W samym Poznaniu Kościół domaga się zwrotu 29 nieruchomości - pozytywnie zostaje rozpatrzonych 14 wniosków.

Kościół chce odzyskać m.in. kamienicę przy ul. Podgórnej. Nie dostaje jej, bo mieszkają w niej ludzie. Jako rekompensatę komisja przekazuje późnobarokowy pałac z folwarkiem na Morasku, gdzie działał PGR.

Wśród zwróconych nieruchomości jest m.in. szpital przy ul. Łąkowej, w którym Uniwersytet Medyczny prowadzi klinikę onkologii. Budynek wraca do sióstr elżbietanek, które użyczają go uczelni do 2017 r. Klinika wyprowadza się jednak szybciej.

Siostrom szarytkom komisja zwraca szpital kliniczny przy ul. Długiej. Siostry nadal bezpłatnie udostępniają budynek szpitalowi. Porozumienie obowiązuje do 2017 r.

Dzięki komisji archidiecezja odzyskuje dworek przy ul. Posadzego. W trzech przypadkach miasto przekazuje działki zamienne (m.in. za kościelną ziemię na Św. Marcinie), wypłaca też pół miliona złotych siostrom urszulankom za trzy hektary ziemi na Krzesinach.

Komisja - przynajmniej w przypadku Poznania - unika podejmowania kontrowersyjnych decyzji. Części wniosków nie rozpatruje, część po prostu odrzuca. Przekonuje się o tym Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, kościelna spółka znana z wydawania "Przewodnika Katolickiego". Już w 1991 r. chce przejąć budynki przy al. Marcinkowskiego, ul. Jackowskiego, Wawrzyniaka, Fabrycznej i Madalińskiego. Ale komisja się nie zgadza. Powody nie są znane.

Z raportu opublikowanego przez prezydenta dowiadujemy się, że kościelna spółka do dzisiaj walczy o odzyskanie tych nieruchomości. Korzysta głównie z trybu administracyjnego, składając wnioski o stwierdzenie, że decyzje wywłaszczeniowe są nieważne. By wygrać taką sprawę, trzeba udowodnić, że komunistyczne władze wydały decyzje z naruszeniem prawa albo np. działki wywłaszczono na cel publiczny, którego potem nie zrealizowano.

W raporcie czytamy, że w przypadku budynków przy al. Marcinkowskiego, ul. Jackowskiego i Wawrzyniaka minister gospodarki odmówił stwierdzenia, że decyzje wywłaszczeniowe są nieważne. Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha się z tym nie zgadza - sprawa dotarła do Naczelnego Sądu Administracyjnego i czeka na rozstrzygnięcie. Pół roku temu minister infrastruktury stwierdził natomiast, że działkę przy ul. Madalińskiego i Fabrycznej odebrano kościelnej spółce z naruszeniem prawa. To pierwszy krok, by do niej wróciła. Na razie miasto wystąpiło do ministra, by ponownie zbadał sprawę.

Do Komisji Majątkowej trafia też sprawa elitarnego VIII LO przy ul. Głogowskiej. Przed wojną działki przy ul. Głogowskiej należały do ks. Czesława Piotrowskiego. To on zbudował tam szkołę. W czasach stalinowskich budynek przejęła Milicja Obywatelska, a potem utworzono w nim liceum.

Choć komisja nie uzgadnia orzeczenia w tej sprawie, poznańskiej kurii udaje się przejąć budynek. Decyzję o wywłaszczeniu cofa bowiem Andrzej Aumiller, pochodzący z Poznania minister budownictwa w rządzie PiS, LPR i Samoobrony. Gdy jego decyzję podtrzymują sądy, kuria żąda od miasta rynkowego czynszu - 1,8 mln zł rocznie. Miasto nie chce płacić, a uczniowie demonstrują w obronie szkoły na ulicach Poznania. Ostatecznie miasto wyprowadza liceum i płaci jeszcze 4,5 mln zł za bezumowne zajmowanie budynku. Za półtora miesiąca w budynku zacznie działalność szkoła katolicka.

ŁUKASZ CYNALEWSKI

Wróćmy do Drukarni i Księgarni św. Wojciecha. Kościelna spółka ma też grunty na poznańskich Ratajach, które znacjonalizowano w czasach stalinowskich. Pod koniec lat 70. poprowadzona zostaje przez nie trasa tramwajowa na Osiedle Lecha. Po upadku PRL-u właścicielem działek zostaje miasto. Drukarnia postanawia je odzyskać. Na jej wniosek minister gospodarki uchyla decyzję z 1949 r. Miasto próbuje walczyć, ale przegrywa - sześć lat temu NSA odrzuca jego kasację.

Urzędnicy proponują kościelnej spółce wymianę na grunty na Dębcu i Łacinie, gdzie mogłyby powstać nowe kościoły. Ale nic z tego nie wychodzi. Ks. Paweł Deskur, wtedy prezes spółki, deklaruje: - Nikt nie zamierza stawiać tu tabliczek "teren prywatny" i blokować torów. Musimy zabezpieczyć interes księgarni, ale nie kosztem interesu mieszkańców.

Jednak już pod koniec 2012 r. drukarnia wysyła do miasta żądanie zapłaty blisko 20 mln zł. Powód: miasto korzysta z kościelnych działek bez umowy, właścicielowi należy się za to wynagrodzenie. Chodzi nie tylko o grunty, po których biegnie trasa tramwajowa, ale też o tereny niedaleko ul. Milczańskiej i w pobliżu skrzyżowania ul. Inflanckiej i Piaśnickiej. Jest tam utworzony kilka lat temu rezerwat traszek.

Miasto nie chce płacić. W liście do arcybiskupa Stanisława Gądeckiego prezydent Jacek Jaśkowiak podkreśla też, że miasto nie zamierza kupować od Kościoła działek z torami tramwajowymi i rezerwatem. W raporcie urzędnicy piszą natomiast, że choć nacjonalizacja działek okazała się bezprawna, to nadal "w obrocie znajduje się decyzja komunalizacyjna na rzecz Miasta Poznania, która nie została uchylona w NSA". Chodzi o decyzję, która po upadku PRL-u przekazała te działki miastu. To ciekawa prawnie sytuacja, bo oznacza, że z jednej strony władze bezprawnie odebrały kościelnej spółce działki, ale potem legalnie przekazały je miastu.

Zapytaliśmy Urząd Miasta, jak zamierza to wykorzystać, ale nie dostaliśmy odpowiedzi. Pewne jest, że w księgach wieczystych jako właściciel wpisana jest Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha. A dług miasta za bezumowne korzystanie z działek rośnie.

jeden z projektów Parku Rataje

Raport przygotowany przez urzędników opisuje jeszcze jedno roszczenie kościelnej spółki - w przeciwieństwie do sprawy trasy tramwajowej nie było też znane publicznie. Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, jak czytamy w raporcie, żąda 7,8 mln zł "odszkodowania za uchwalenie planu miejscowego". Prawdopodobnie urzędnikom chodziło o odszkodowanie z powodu spadku wartości kościelnych gruntów - urzędnicy w planie miejscowym zapisali, że powstać ma tam Park Rataje.

Radni uchwalili plan sześć lat temu. Zapytaliśmy urzędników o szczegóły sprawy, ale nie dostaliśmy odpowiedzi. W raporcie znajduje się jedynie informacja, że w grudniu 2014 r. odbyło się w sądzie posiedzenie ugodowe, ale strony nie doszły do porozumienia. Nie wiadomo, czy miasto kwestionuje tylko wysokość odszkodowania, czy też w ogóle nie chce go płacić.

Miasto już przegrywało takie procesy, choć wytaczali je głównie deweloperzy. Tak było m.in. w przypadku krakowskiej spółki Prime Developer, która chciała budować nad Wartą mieszkania, ale nie mogła, bo radni przegłosowali, że mają tam być tereny zielone. Miasto przegrało - zapłaciło deweloperowi 19,5 mln zł odszkodowania i ponad 6 mln zł odsetek.

Jednym z najgłośniejszych roszczeń kościelnych instytucji w Poznaniu jest jednak sprawa kilkudziesięciu działek na Malcie i os. Warszawskim. Ich właścicielem była parafia św. Jana Jerozolimskiego, ale w latach 50. i 60. została wywłaszczona. Po upadku PRL-u sprawą zajmuje się Komisja Majątkowa. Nie uzgadnia jednak orzeczenia i zamyka postępowanie. W 2005 r. parafia idzie do sądu. Domaga się zwrotu gruntów.

Ale pięć lat temu sąd uznaje, że działek nie można zwrócić, bo zostały już zagospodarowane. Na kościelnej ziemi znajduje się część kompleksu sportowo-rekreacyjnego Malta, fragment sztucznego jeziora, wąskotorowa kolej Maltanka i bloki mieszkalne na os. Warszawskim. W zamian sąd przyznaje parafii ponad 75 mln zł odszkodowania. Wyrok zostaje jednak uchylony, bo sąd naruszył procedurę zapisaną w przepisach o zwrocie kościelnych majątków. Wynika z nich, że jeśli ziemi nie można zwrócić, to w pierwszej kolejności należy przyznać w zamian inne grunty o tej samej wartości. Dopiero gdy to jest niemożliwe, można przyznać odszkodowanie.

W powtórzonym procesie sąd przez trzy lata próbuje zmusić miasto do przedstawienia listy nieruchomości, które parafia mogłaby otrzymać w zamian za ziemię zabraną w czasach PRL-u. Ale miasto odmawia, twierdząc, że takich nieruchomości nie ma. W końcu sąd się poddaje. Uznaje, że przekazanie nieruchomości jest niemożliwe. I przyznaje parafii odszkodowanie - tym razem 77 mln zł.

Prezydent Jacek Jaśkowiak może jednak spać spokojnie. Nie dość, że kilkadziesiąt działek zostaje w rękach miasta, to odszkodowanie w imieniu skarbu państwa ma zapłacić wojewoda. Na razie pieniądze na konto parafii nie wpłynęły, bo wyrok nie jest prawomocny.