Starzy mieszkańcy, zapytani o zmiany na Śródce, mówią, że najwięcej zamieszania zrobiła trasa na Warszawę. By ją zbudować, zniszczono rynek Śródecki. Jeszcze starsi, wspominają czasy, w których Warta płynęła starym korytem. Najbardziej dynamicznie Śródka zmienia się jednak dziś. Przeczytaj, by dowiedzieć się, jak.
na zdjęciu - piekarnia Leona Cofty.
Stoję przed sklepem motoryzacyjnym na Śródce i próbuję sobie wyobrazić, jak wyglądała okolica przed budową ruchliwej trasy na Warszawę.
PIOTR SKÓRNICKI
Sklep motoryzacyjny. Do lat 50. była tu piekarnia Leona Cofty.
PIOTR SKÓRNICKI
PIOTR SKÓRNICKI
Wielu ludzi dziś myśli, że rynek Śródecki to okolice kościoła Świętej Małgorzaty. Rzeczywiście, biegnie przy nim ulica o tej nazwie. Rynek na Śródce mieścił się jednak zupełnie gdzie indziej. Stała przy nim właśnie ta kamienica, ze sklepem, w którym dziś możemy kupić alufelgi. Mieszkańcy z okien widzieli nie głośną ul. Wyszyńskiego, lecz spokojny, handlowy plac.
ze zbiorów Archiwum Śródeckiego Śródki
Rynek Śródecki w latach 60.
Ryneczek - tak właśnie mówili, zdrobniale. Na ryneczku stał słup ogłoszeniowy, działała stacja benzynowa, niewielka, z jednym dystrybutorem pod wiatą. Za dnia rozstawiały się stragany. Okolica była tak spokojna, że śródczanie zostawiali na rynku wózki z niemowlętami, by dzieci wyspały się w cieniu drzew.
Kamienice przy rynku przykryte były klinkierową cegłą. Pod numerem 12 była drogeria, sprzedająca m.in. naftę do lamp. Na dziewiątce reklamowała się gra liczbowa Koziołki.
ze zbiorów Archiwum Społecznego Śródki
Rynek Śródecki przed wojną.
Pod numerem siódmym i ósmym działał rzeźnik. Gdy śródecką rodzinę odwiedzili niespodziani goście, biegło się do niego po talerz wątrobianek i szynek. Obok działała naprawa rowerów, a w podwórzu zakład przerabiający puszki na konewki.
ze zbiorów Archiwum Społecznego Śródki
Rodzina na ul. Katarzynki.
Tam, gdzie dziś kończy się dworzec autobusowy, biegła ul. Katarzynki. Prowadziła z rynku do młyna. Podczas wojny przy młynie znajdowało się jedyne ujęcie wody dla Śródki. Dwa razy w ciągu dnia Rosjanie i Niemcy przerywali działania, by ludzie mogli bezpiecznie napełnić wiadra i baniaki.
A w miejscu sklepu motoryzacyjnego do lat 50. działała piekarnia Leona Cofty (piekarni i rzeźników zawsze było na Śródce sporo). Jej zdjęcie można zobaczyć na wystawie "Z rodzinnego albumu", która do 24 września potrwa w Bramie Poznania. Składają się na nią fotografie, które śródczanie przynieśli do powstającego Archiwum Społecznego Śródki.
Piekarnia ma dużą witrynę, widać w niej plakat zapowiadający film "Kaprysy życia" z Lianą Haid. Na wystawie są też zdjęcia robione w szkołach (osobnych dla dziewcząt i dla chłopców, potem we wspólnych), w zakładzie rzeźnickim, na nadcybińskich wałach, z których zimą zjeżdżało się na sankach (czy raczej: w zastępujących je wiklinowych koszach).
ze zbiorów Archiwum Społecznego Śródki
Jan Strugarek z rodzicami i dziewiątką rodzeństwa do lat 70. mieszkali w śluzie katedralnej, będącej częścią zabytkowych fortyfikacji. Do odrestaurowanego obiektu prowadzi dziś z Bramy Poznania zadaszona kładka.
Fot. Tomasz Kaminski / Agencja Gazeta
Wejście było takie jak dziś: ogromne wrota, zamykane na klucz długości przedramienia. Przed wejściem na sznurze powiewała bielizna. W środku stały ciasno stłoczone łóżka, wielki stół, przy którym rodzeństwo odrabiało lekcje. Pół śluzy zajmowali Strugarkowie, pół zakład blacharski pana Pitaka. Całą katedrę przykrył blachą miedzianą. Ledwo zszedł na dół, a już biegły za nim śródeckie i tumskie dzieciaki. - Panie Pitak! A co pan robi, gdy na dachu katedry zachce się panu siusiu?
Turyści na Śródkę wtedy nie zaglądali, na Ostrów Tumski też rzadko. W latach 50. katedra dopiero podnosiła się ze zniszczeń.
Co rano pani Strugarkowa szła mostem Cybińskim na Śródkę do piekarni. Tygodniowo rodzina zjadała 120 bułek i 25 bochenków chleba. Na śniadanie każde dziecko dostawało pół szneki. Potem maszerowali, pięcioro braci, pięć sióstr, do szkoły na Bydgoską lub przedszkola przy Filipińskiej, do budynku, w którym później powstało kino Malta. Jan Strugarek pamięta skrzydlate kornety prowadzących przedszkole zakonnic.
ze zbiorów Archiwum Społecznego Śródki
- Śródka, osada starsza niż Poznań, do lat 60. była jak małe miasteczko: samowystarczalne, ale dobrze połączone z centrum miasta - mówi Michał Kępski z Bramy Poznania, współorganizator wystawy. Pokazuje zdjęcie zrobione pod kościołem Świętej Małgorzaty (powyżej). Ojciec prowadzi na nim pannę młodą do ślubu, w tle widać trolejbus. - Ludzie, którzy przynoszą nam zdjęcia, mówią, że największą zmianą dla Śródki była likwidacja mostu na Ostrów Tumski - dodaje Kępski. Budowa trasy szybkiego ruchu w miejscu rynku i wyburzenie mostu nad Cybiną, odcięło dzielnicę od miasta.
Śródka odcięta od miasta, jeszcze przed odbudową mostu Jordana.
- Śródka umiera - alarmują śródeccy radni osiedlowi u progu XXI wieku. Śródka jednak żyje, choć nie wygląda dobrze. Stare kamienice niszczeją, w niektórych toalety wciąż znajdują się na klatkach schodowych. Wielu mieszkańców to lokatorzy z kwaterunku.
Fot. Łukasz Cynalewski / Agencja Gazeta
Wnętrze kina Malta na Śródce.
Miłośnicy ambitniejszego kina wpadają do kina Malta. Poza tym nie ma tu po co przychodzić. Chyba że kogoś interesuje sklep z artykułami metalowymi, cukiernia lub małomiasteczkowy klimat zabytkowej enklawy. W monopolowym lokalni bramini (tak się mówi o wystających w bramach mężczyznach) kupują alkohol na kreskę.
Jednak Poznań u progu wieku śni o Bilbao. Nieciekawe baskijskie miasto dzięki inwestycji w kulturę zaczęło przyciągać tłumy turystów. Śródka zostaje objęta programem rewitalizacji.
fot. Łukasz Cynalewski
Ul. Ostrówek dziś prowadzi do mostu Jordana
Odradza się nadzieja na kładkę: turyści trafialiby na Śródkę idąc od najstarszej polskiej katedry. W grudniu Śródka z marzeń urzędników stawałaby się Awinionem, z jarmarkiem bożonarodzeniowym, na który, podobnie jak we Francji, ciągnęliby ludzie z całego kraju. A może i nie tylko.
Śródka staje się popularna wśród artystów. Wynajmują relatywnie niedrogie powierzchnie i urządzają w nich pracownie, organizują akcje artystyczne. W 2006 r. Śródka na parę dni staje się Dzielnicą Artystyczną, areną performance i prezentacji multimedialnych. Na Śródkę zagląda festiwal Malta.
Michał Janiszewski otwiera antykwariat Pokój z Widokiem. Śródeckie dzieciaki wpadają do niego na szachy. Pod urokiem dzielnicy są też Niemcy. Niemiecka telewizja kręci film o śródeckich rzemieślnikach.
fot. Piotr Skórnicki
W 2002 r. władze miasta budują od nowa most Rocha przy Politechnice. Niepotrzebne, stare przęsło, przez kilka lat leży nad kanałem ulgi Warty. W 2007 r. znajdują się pieniądze i we wrześniu most rozpoczyna podróż nad Cybinę. Po specjalnie zbudowanych torach przesuwa się kilkanaście metrów dziennie. Gdy przenoszony jest nad mostem Mieszka, trzeba ściąć latarnie i zdjąć trakcję tramwajową. W grudniu 2007 r. w blasku fajerwerków nowy most łączący Śródkę z Ostrowem Tumskim dostaje imię biskupa Jordana.
W maju 2010 r. Teatr Ósmego Dnia organizuje akcję Drugie Miasto. Artyści tworzą Republikę Śródecką z widowiskami teatralnymi i projekcjami na ścianach kamienic. Jest gęsto od ludzi, świątecznie. Śródczanie opowiadają o Śródce. Ale niektórzy od paru lat nie mieszkają już w dzielnicy.
Pierwsze kłódki pojawiają się na moście Jordana w 2009 r. - Do przypinania rowerów? - zgadują śródczanie. Kłódki z wygrawerowanymi imionami wieszają zakochani, kluczyk wrzucają do rzeki. Moda przyszła z zagranicy.
Gdyby zakochani spojrzeli w stronę Śródki, zobaczyliby stojący nad brzegiem rzeki namiot. Rozbił go jeden z mieszkańców: odkąd kamienica zmieniła właściciela, nie stać go na czynsz. Ale ze Śródką nie potrafi się rozstać. Inna wersja tej historii mówi, że mężczyzna czynszu nie płacił od dawna, a nowy właściciel okazał się bezwzględny w jego egzekucji. Tak czy inaczej, rdzennych mieszkańców ubywa. Odkąd miasto ogłosiło program rewitalizacji, rośnie zainteresowanie śródeckimi nieruchomościami. Nowi właściciele chcą zarabiać. Wyprowadzają dotychczasowych lokatorów i dzielą mieszkania na mniejsze, by wynajmować je studentom. W 2010 r. co drugi śródczanin mieszka tu krócej niż pięć lat, a metr mieszkania jest dwa razy droższy niż przed budową mostu.
Janiszewski zwinął antykwariat po dwóch latach, gdy miasto podniosło mu czynsz o 25 proc. Na blogu umieszcza własną definicję pojęcia rewitalizacja: "To kryptonim akcji podjętej w 2006 r. przez władze miasta, w skuteczny i nieodwracalny sposób niszczącej unikalny charakter dzielnicy. Wbrew szumnym zapowiedziom miastu nie udało się utworzyć w tym miejscu zakątka artystycznego. Śmiem twierdzić, że nigdy nie było tym zainteresowane. Natomiast uruchomiło proces wykupu kolejnych nieruchomości, wysiedleń mieszkańców i degradacji dzielnicy".
Budynek widoczny na zdjęciu po prawej stronie to dzisiejszy hotel Śródka (wkrótce otwarcie). Zdjęcie hotelu znajdziecie na ostatnim slajdzie.
W 2011 r. radna osiedlowa Gabriela Klause mówi "Wyborczej": - Śródka nie tętni życiem. Może i się estetyzuje, ale gdzieś poznikały miejsca, które stanowiły wartość tej dzielnicy: antykwariat i kino Malta albo harmonijkarz z bramy naprzeciwko. Sklepy też. Został jeden warzywniak. Mąż właśnie z niego wrócił. Przyniósł wiadomość, że kolejna kamienica na Śródce została sprzedana.
Rok później Katarzyna Czarnota z Wielkopolskiego Stowarzyszenia Lokatorów ewidencjonuje poznańskie pustostany. Wchodzi do jednej ze śródeckich kamienic. Na podłodze leżą rozrzucone zdjęcia, w łazience czeka szczoteczka do zębów. Jakby ktoś wyszedł na chwilę i nigdy nie wrócił. - Właściciele w różny sposób pozbywają się starych lokatorów. Czasem, gdy w kamienicy mieszkają starsi ludzie, po prostu czekają aż umrą. Być może w tym przypadku lokator zmarł, a nie znalazł się nikt z rodziny, kto mógłby posprzątać jego rzeczy? - zastanawia się Czarnota. Wraz z grupą artystów pracuje właśnie nad filmem o Śródce. Chce w nim pokazać, jak artyści niezamierzenie sprzyjają gentryfikacji. - Zauroczeni autentycznością dzielnicy przenoszą do niej swoje działania. Podnosząc atrakcyjność miejsca, nieświadomie sprzyjają inwestorom. A potem sami muszą się wyprowadzać, bo ich także przestaje być stać na rosnący czynsz - mówi Czarnota.
Zróżnicowanie społeczne dzielnicy zanika, gdzieś znikają bramini. W 2012 r. pada nawet sklep monopolowy.
Trzy lata później. Lato 2015 r. Idę od mostu Jordana ulicą Ostrówek. Pierwsza po lewej: restauracja Vine Bridge. Starzy mieszkańcy Śródki mówią: to nie na nasze pieniądze. Sieja z pokrzywą - 41 zł, cielęcina z popiołem z kwiatów lipy - 57 zł. Kolejne restauracje: Corcovado Delight poleca burgery, Humhum - kuchnię libańską, a Na Wiklu - pierogi. W miejscu, w którym pani Strugarkowa kupowała bułki dla dzieciaków, restauracja Hyćka serwuje lemoniadę z czarnego bzu. Duże zdjęcie lotnicze na ścianie przypomina o Śródce z lat 60.
Jest też w dzielnicy fryzjer - stylista i stylowa kwiaciarnia, która plecie ślubne wianki i robi bukiety m.in. z jeżyn.
Szlaki rozmaitym przedsięwzięciom przetarła La Ruina, kawiarnia specjalizująca się w sernikach, która wprowadziła się do lokalu po monopolowym. Serniki mango przyciągnęły gości spoza Śródki. Gdy z sąsiedniego lokalu wyprowadziła się sfilmowana niegdyś przez Niemców cukiernia, właściciele La Ruiny otworzyli w niej restaurację Raj, połączoną z małym kinem.
Zamawiam tajskie danie w wersji wegańskiej. Na ulicy ruch, przy knajpach stoliki zajęte. Siwiejący mężczyzna wiezie psa rasy york w rowerowym koszyku. Dziewczyny w kolorowych sukienkach odpędzają się od os. Dzieci jeżdżą po chodniku na drewnianych rowerkach.
ŁUKASZ CYNALEWSKI
Śródka jest modna. Zmiany przyspieszyła Brama Poznania, otwarta w maju rok temu, nagradzana w konkursach architektonicznych. Interaktywne muzeum opowiadające o początkach Polski, w ciągu roku odwiedziło je 130 tys. gości. Po zwiedzaniu szli na Śródkę.
Odświeżona kamienica przy ul. Śródka 6 bardziej przypomina postmodernistyczne śródeckie bloki z lat 90. niż typową architekturę dzielnicy. Ocieplona styropianem, pomalowana na szaro, z dużymi oknami balkonowymi. Nie wiadomo, gdzie są jej dawni mieszkańcy. Już wkrótce będzie tu hotel.
Dorota i Beata gotują we Wspólnym Stole.
Na parterze hotelu powstaje restauracja: Wspólny Stół. 25-letnia Jadzia Sadowska dopina z dekoratorką szczegóły aranżacji. Jaki kolor poduszek? Na stolikach obrusy, czy papierowe serwetki?
Jadzia, córka założycieli Barki, fundacji pomagającej bezdomnym, pamięta Śródkę z lat 90. Uczyła się w szkole muzycznej, na dużej przerwie o 10.30 biegła do piekarni po chleb. - Wyjadałam sam środek, taki mięciutki, mokry. Śródka tętniła życiem, ale było to życie zupełnie inne niż dziś. W 2005 r. wszystko zamarło. Jeszcze w 2013 r. myśleliśmy, by otworzyć restaurację na Starym Rynku. Padło jednak na Śródkę, bo jest inna, nieidealna, nie taka oczywista. Jest jak puszcza, nadal jest tu wiele do odkrycia - opowiada.
Kilkadziesiąt metrów od Wspólnego Stołu, na początku ul. Ostrówek, sklep Pakamera sprzedaje torby, śliniaki, zabawki dla niemowląt z ekologicznej bawełny. Na warsztatach szyją je ludzie długotrwale bezrobotni. Zajęcia mają im pomóc uwierzyć w siebie, zdobyć umiejętności, może nawet znaleźć pracę. - Śródka staje się taką społeczną dzielnicą. Budynki to tylko otoczka, a w rewitalizacji chodzi o ludzi - podkreśla Jadzia.
Wspólny Stół - jako spółdzielnia socjalna - też da pracę sześciu długotrwale bezrobotnym kobietom. Jedna z nich, Beata, przyszła właśnie do restauracji, by przyszykować ją na wieczorne przyjęcie. Zamkniętą kolację organizuje jeden z darczyńców spółdzielni. Ubrana w czarną sukienkę podkreślającą figurę, ładnie uczesana, Beata jeszcze parę miesięcy temu mieszkała w samochodzie - busie należącym do firmy jej partnera. - On prowadził firmę budowlaną, ja byłam kierowcą. Właścicielka mieszkania, które wynajmowaliśmy, znalazła lokatorów skłonnych płacić więcej. On przestał chodzić do pracy i pił więcej niż zwykle - opowiada Beata. Firma padła zanim zdążyli znaleźć tani pokój. Opieka społeczna skierowała Beatę do Centrum Integracji Społecznej, bo tam można się czegoś nauczyć na warsztatach i dostać 700 zł zasiłku. Beata piekła ciasto marchewkowe i zaklinała los, by zajęcia trwały jak najdłużej. Bała się wracać do partnera, ale bała się też go opuścić. Bił ją, wybił jej wszystkie zęby. Co wywinie, gdy powie mu "do widzenia"?
Szef kuchni Wspólnego Stołu zaprosił Beatę do współpracy na Śródce. Zgodziła się. A zaraz potem zostawiła konkubenta i zamieszkała w Barce.
Po prawej stronie: hotel Śródka przy ul. Śródka 6. Wygląda jak współczesny, postmodernistyczny budynek.
Mer Śródki - tak powiedział o Gerardzie Cofcie jeden z braminów. Cofta, syn piekarza Leona, jest przewodniczącym Rady Osiedla Ostrów Tumski - Śródka - Komandoria - Zawady. Wycieczce, która przyszła zwiedzić dzielnicę, rozdaje foldery z historią Śródki. Widać, że goście go cieszą. - Byle tylko Śródka nie stała się drugim Starym Rynkiem. Śródka musi się kojarzyć ze spokojem - mówi.
Mieszkańcy mówią mu: przydałby nam się jeszcze jeden sklep spożywczy, apteka zamiast kolejnej restauracji. Ale nikt nie otworzy spożywczaka, gdy dookoła dominują turyści i studenci przywożący sobie jedzenie od rodziców. - Śródka potrzebuje stałych mieszkańców, ludzi, którzy będą się z dzielnicą utożsamiać. Muszą się znaleźć mądrzy inwestorzy, którzy będą chcieli na Śródce budować mieszkania - mówi Cofta.
Jaka przyszłość czeka Śródkę? - To będzie topowa dzielnica! - Jadzia jest pełna entuzjazmu. Katarzyna Czarnota ostrzega: - Gentryfikacja Śródki postępuje bardzo szybko. Nie wiem, czy uda się zachować mieszkalny charakter tego miejsca, czy też stanie się dzielnicą usług i hoteli.
- Środka zmienia się tak dynamicznie, że nie podejmę się wyrokowania, jak będzie wyglądała choćby za rok - przyznaje Michał Kępski z Bramy Poznania.
Jan Strugarek na Śródce najbardziej lubi ul. Filipińską, wąską, schowaną za kościołem. Bruk, po którym maszerował do przedszkola, jest dokładnie taki sam, jak kiedyś.
Wszystkie nasze artykuły znajdziesz na Twitterze i Google+
Jesteśmy też na Facebooku. Dołącz do nas, dyskutuj i dziel się opiniami.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze