Wszystkich Świętych. Cmentarze w Poznaniu - Cytadela. Dramatyczne historie grobów żołnierzy z całego świata

W tych grobach leżą porucznik pilot G.H. Ebert, sierżant C.W. Farrant, sierżant L. Gorman oraz pilot J. J. Godin, przy którego mogile zatknięta została flaga Kanady. Pilot ten wchodził bowiem w skład kanadyjskich sił powietrznych Canadian Air Force.

Wszyscy stanowili załogę bombowca Avro Lancaster z 57. dywizjonu RAF, który został zestrzelony nad Szczecinem w nocy 5/6 stycznia 1944 roku. Był to jeden z jedenastu nalotów na to miasto jakie miały miejsce w 1944 roku. Nalot trudny, bowiem Szczecin leżał 700 mil od brytyjskich brzegów, czyli ponad 1300 km. Lancaster leciał maksymalnie z prędkością 462 km/h, więc oznaczało to trzy godziny lotu w jedną i trzy w drugą stronę, w większości nad terytorium zajętym przez Niemców. Straty były potężne. Po ostrzale artylerii, a zwłaszcza atakach nocnych myśliwców RAF stracił tej nocy 14 samolotów typu Lancaster i 2 typu Halifax. Maszyna tych ludzi była jedną z nich.

Oto groby kolejnych brytyjskich pilotów, którzy zginęli podczas nalotu na Szczecin w nocy 5/6 stycznia 1944 roku. Na miasto ruszyła wówczas armada 348 samolotów Lancaster i 10 Halifax, czyli najcięższych bombowców, jakie miała Wielka Brytania.

Brytyjczycy uszkodzili jednak stocznie, dwie fabryki amunicji, sześć dużych fabryk chemicznych i kilka zakładów metalowych. Niemcy rzucili przeciw nim ponad 30 nocnych myśliwców wyposażonych w radary i dostosowanych do poszukiwań celów w środku nocy. Resztę związały brytyjskie samoloty Mosquito, które zaatakowały Berlin, by zmylić Niemców co do prawdziwego kierunku głównego uderzenia.

Tak wyglądał brytyjski czterosilnikowy bombowiec Avro Lancaster, na którego skrzydłach spoczywał w sporej mierze ciężar wielkiej bitwy powietrznej nad Europą, w ramach której alianci zamierzali ''wybombardować Niemcy z wojny''. Amerykanie atakowali niemieckie miasta i fabryki za dnia, natomiast Brytyjczycy uderzali głównie w nocy. Dlatego Lancastery malowane były czarną farbą od spodu i brunatno-zieloną od góry, aby zlewać się odpowiednio z tłem. Zarówno amerykańskie, jak i brytyjskie lotnictwo bombowe poniosło wielkie straty. Oblicza się, że strąconych zostało ponad 12 tysięcy samolotów. Na każdych dziesięciu lotników alianckich, którzy brali udział w tej walce, zginęło niemal pięciu.

Lancaster miał 30 metrów rozpiętości skrzydeł, 21 metrów długości i ważył przy starcie 29 ton. To gabaryty nieznacznie mniejsze od dzisiejszego pasażerskiego Boeinga 737. Samolot miał zasięg 2700 km, a zatem Szczecin czy Poznań leżały na jego granicy. Jeśli któryś z Lancasterów zgubił się w nocy, mógł już nie dolecieć do domu.

Załogę stanowiło co najmniej 7 ludzi (pilot, nawigator, bombardier, mechanik pokładowy, radiotelegrafista, strzelec górnej wieżyczki i strzelec wieżyczki na ogonie), niekiedy dochodzili dodatkowi członkowie załogi. Najczęściej na cmentarzach leżą obok siebie wszyscy z jedną datą śmierci. Także na Cytadeli w Poznaniu.

Na widocznym tutaj nagrobku członków załogi Lancastera z 619. dywizjonu RAF znajduje się nazwisko sierżanta L.F. Englisha, strzelca tego samolotu. Był on Nowozelandczykiem, więc pochowany został wyjątkowo daleko od ojczystego kraju. Samolot ten oznaczony EE147.... PG-P jak Polly brał udział w nalocie na Peenemünde na wyspie Uznam, gdzie znajdował się niemiecki ośrodek badań nad bronią rakietową V-1 i V-2, której zniszczenie było kluczowe dla losów wojny. Nocą 17/18 sierpnia 1943 roku został trafiony przez niemiecki nocny myśliwiec i rozbił się na terenie Niemiec.

Straty podczas tego nalotu były duże, gdyż tamtej nocy Niemcy po raz pierwszy użyli przeciwko RAF nowego systemu uzbrojenia swych myśliwców, zwanego Schräge Musik, co w wolnym tłumaczeniu oznacza ''kocia muzyka''. Były to strzelające ku górze działka. Dzięki nim Luftwaffe atakowała bombowce tam, gdzie ataku się nie spodziewały - od dołu. Tej nocy ofiarami ''kociej muzyki'' padło aż 40 samolotów brytyjskich sił powietrznych.

''Oddał swe życie, by inni mogli żyć'' - brzmi napis na grobie bombardiera J.T. Hubbarda.

Ten samolot wygląda może niewinnie, ale to jedna z najgroźniejszych broni jakie Luftwaffe używała nocą przeciwko brytyjskim bombowcom. To nocny łowca Heinkel He 219, zwany Uhu (czyli po polsku Puchacz) - pierwszy niemiecki myśliwiec zbudowany specjalnie z myślą o akcjach nocnych, a nie dostosowany do nich samolot wcześniej używany do innych celów (jak Ju-88, Me-110 czy Do-217). Druty z przodu to radar, dzięki któremu namierzał cel niemal bez korzystania z oczu pilotów. Maszyna miała dwa radary - FuG 220 Lichtenstein SN-2 oraz FuG 218 Neptun, a także system naprowadzania i identyfikacji celu typu ''swój-obcy''. W wypadku jednej z jego wersji zwanej A-7 niemieccy piloci nie musieli używać masek tlenowych, bo kabina była ciśnieniowa, jak w dzisiejszych samolotach pasażerskich.

Ten Puchacz był śmiertelną bronią. Wielu leżących na Cytadeli pilotów padło jego ofiarami, w ogóle go nie widząc w mroku.

Tutaj leżą na Cytadeli Australijczycy - członkowie załogi Lancastera o numerze ME443, który 8 lutego 1945 roku o godz. 17 wystartował z Skellingthorpe na bombardowanie rafinerii w Policach pod Szczecinem. Wraz z nim wystartowały 474 inne Lancastery oraz 7 samolotów Mosquito, które stanowiły tzw. pathfindery - czyli oznaczały cel flarami świetlnymi. Maszyny leciały w dwóch falach przez terytorium neutralnej Szwecji, by uniknąć niemieckich ataków. 12 bombowcom się nie udało, Niemcy je zestrzelili. Rafineria została jednak zniszczona, nie wyprodukowała do końca wojny ani litra syntetycznego paliwa dla Trzeciej Rzeszy.

Obsadzony Australijczykami samolot dotarł przez Szwecję nad cel i tam został trafiony. Jeden z ocalałych, nawigator Walker opowiadał, że trzech członków załogi nie zdołało wyskoczyć z samolotu nim ten runął do Bałtyku. Na zdjęciu widać groby sierżanta Raymonda Murdocha McKenzie z Nowej Południowej Walii, który był strzelcem i radiooperatorem samolotu, oraz Briana S. Taskera z Torrensville w Australii Południowej. Ta miejscowość leży 15 tysięcy kilometrów od Poznania!

Wzruszające epitafium od mamy, taty i całej rodziny Johna Mackintosha, szkockiego bombardiera samolotu Lancaster W49545, który 28 kwietnia 1943 roku padł ofiarą niemieckiego Junkersa Ju-88 podczas nocnego stawiania min w pobliżu Gdyni na Bałtyku. Akcję przeprowadzały maszyny dywizjonu 626. RAF, ale dopadły ich te niemieckie ciężkie myśliwce wyposażone w wielkie działo MG 151. Zginęła cała załoga, siedmiu ludzi, którzy leżą teraz na Cytadeli w tych trzech grobach. Sześciu Brytyjczyków i jeden Australijczyk.

To dość niezwykły nagrobek - widać na nim nazwisko Alfred George Henriquez. Ten 28-letni  pochodził z dalekiej Jamajki i wchodził w skład załogi Avro Lancastera oznaczonego LL972 z 630. dywizjonu RAF, który w nocy 16/17 sierpnia 1944 roku atakował Szczecin. Samolot został zestrzelony w nieznanych okolicznościach, spadł na terenie Brandenburgii, a cała załoga zginęła.

Tamtej nocy na Szczecin uderzyło 461 brytyjskich Lancasterów. Niemcy strącili pięć z nich.

Na nagrobku widać Gwiazdę Dawida, gdyż kapitan Henriquez był wyznania mojżeszowego. Obok znajdują się groby innych członków załogi tego Lancastera - strzelec R.E. Williams z wieżyczki ogonowej miał zaledwie 20 lat.

Na cmentarzu znajdziemy także ten grób, w którym leży Grek Sotiros Skantzikas, pilot greckiego dywizjonu 336. Powstał on po kapitulacji Grecji i jego piloci z lotnisk w Egipcie i Libii uczestniczyli w walkach nad Morzem Środziemnym i Bałkanami. Wykonywali rajdy nad Kretę i Peloponez. Po zajęciu przez aliantów Włoch dywizjon został tam przesunięty, by miał bliżej nad terytorium okupowanej Grecji.

Sotiros Skantzikas został zestrzelony 23 lipca 1943 roku podczas operacji ''Thetis'', czyli rajdu greckich myśliwców nad Kretę wspomagającego lądowanie alianckie na Sycylii. Pilotował wówczas samolot Hawker Hurricane. Trafił do obozu jenieckiego w Żaganiu i wziął udział w ''wielkiej ucieczce'', podczas której w nocy 24/25 marca 1944 roku wydrążonymi tunelami zbiegło 76 jeńców. Niemcy złapali niemal wszystkich, w tym tego greckiego pilota. 30 marca 1944 roku został rozstrzelany.

Oto groby członków załogi samolotu Halifax NF-V (JD154) ze 138. dywizjonu RAF. Był to dywizjon do zadań specjalnych, do których należały m.in. zrzuty przesyłek albo skoczków spadochronowych nad terytoriami okupowanymi, także Polski. W jego skład wchodziły także załogi polskie, w tym ta. W nocy 14/15 września 1943 roku w owym Halifaxie lecącym do Polski znaleźli się: kpt. Jakusz-Gostomski, sierż. Misiak, kpt. Gębik, plut. Kuczkowski, st. sierż. Jabłoński, st. sierż. Pacut, kpr. Fojer. Ich misja jest dość tajemnicza, bowiem do dzisiaj nie wiadomo w jakim celu lecieli do kraju. Zakładano, że wieźli cichociemnych, ale trzech wysłani tej nocy skoczkowie (ppor. Kazimierz Lewko ps. "Palec", ppor. Władysław Siakiewicz ps. "Mruk" oraz ppor. Ryszard Skowroński ps. "Lechita") zginęli na pokładzie innego samolotu zestrzelonego nad Danią.

Ten Halifax spadł strącony przez niemiecki myśliwiec albo awarię (artylerii tu nie było) koło Nowych Skalmierzyc koło Ostrowa Wielkopolskiego. Pięciu polskich lotników zginęło na miejscu, szóstego rannego dobili Niemcy, siódmego ciała nigdy nie odnaleziono.

A tak wyglądał wspomniany samolot Hadley Page Halifax, także czterosilnikowy, choć nie tak popularny w RAF jak Avro Lancaster. W dywizjonach bombardujących miasta Niemiec stanowił mniejszość, za to doskonale nadawał się do wszelkich zadań specjalnych, od zrzutów po holowanie szybowców. Do takich należały misje halifaxów dla polskiego ruchu oporu.

Halifaxy po raz pierwszy weszły do akcji w marcu 1941 roku nad Hawrem, ale podczas ataków dziennych ponosiły spore straty i Brytyjczycy zdecydowali się uczynić z nich wyłącznie bombowce latające nocą. Charakterystyczny pomruk silników tych samolotów był nieodłącznym elementem nocy nad Niemcami podczas wojny. Tego pomruku nasłuchiwali też polscy partyzanci i członkowie Armii Krajowej.

Porucznik Kazimierz Pawluk, który jest pochowany na tym cmentarzu, był nawigatorem samolotu Vickers Wellington o numerze W5567/SM-M z polskiego dywizjonu bombowego 305 Ziemi Wielkopolskiej, który 29 marca 1942 roku brał udział w nalocie na miasto Lubeka. Został zestrzelony, a cała polska sześcioosobowa załoga wyskoczyła z maszyny i dostała się do niewoli. Trafił do obozu w Żaganiu i wziął udział w ''wielkiej ucieczce''. Schwytany, został rozstrzelany przez Niemców.

Tak wyglądał z kolei mniejszy, dwusilnikowy brytyjski samolot bombowy Vickers Wellington, z powodzeniem stosowany we wszystkich polskich dywizjonach bombowych. Był mniej więcej o pięć metrów krótszy od Lancastera czy Halifaxa, ważył znacznie mniej od nich - maksymalnie 16,5 tony podczas startu. Każdy wellington zabierał 2 tony bomb.

Odkąd Niemcy zdziesiątkowali wellingtony próbujące bombardować Trzecią Rzesze za dnia, także te samoloty przeszły do wykonywania zadań nocnych. A zasięg miały spory, większy niż Lancaster. Z dodatkowymi zbiornikami mogły pokonać nawet 4 tysiące kilometrów.To m.in. dzięki temu świetnie nadawał się do poszukiwania U-bootów na bezkresach Atlantyku - to właśnie wellingtony były największym wrogiem niemieckich okrętów podwodnych.

Był też łatwy w produkcji. W szczycie Brytyjczycy produkowali 70 takich maszyn miesięcznie. Niemcy nie byli w stanie aż tylu zestrzelić. Wellington był zatem najpopularniejszym i najliczniejszym bombowcem brytyjskim.

Pochowany w tym grobie pochodzący z dalekiej Afryki Południowej pilot Roger Bushell to postać szczególna na poznańskim cmentarzu. Był on pilotem i dowódcą 92. dywizjonu. Za sterami należącego do tego dywizjonu myśliwca Spitfire w dniu 23 maja 1940 roku zaatakował pod Dunkierką we Francji niemieckie samoloty Messerschmitt Bf 110. Było to pierwsze starcie Luftwaffe z maszynami Spitfire podczas II wojny światowej. Niemcy ponieśli straty, ale wtedy do akcji wkroczył niemiecki as lotnictwa Günther Specht. Pilotowany przez niego Messerschmit Me 109 zestrzelił jednego z brytyjskich myśliwców i był to właśnie samolot Bushella. Pilot rozbił się na terytorium okupowanym i zanim zdołał się ukryć, Niemcy go schwytali.

Afrykaner trafił do obozu jenieckiego i to on w marcu 1944 roku był głównym inicjatorem i organizatorem ''wielkiej ucieczki''. To jego odgrywał w filmie ''Wielka ucieczka'' z 1963 roku sam Richard Attenborough. Była to zresztą trzecia próba ucieczki Bushella z niewoli - za pierwszym razem Niemcy złapali go na granicy szwajcarskiej, za drugim razem - w Pradze, gdzie ukrywał go czechosłowacki ruch oporu. Po zamachu na Reinharda Heydricha hitlerowcy zorganizowali jednak w Pradze masowe łapanki, w jednej z nich wpadł Roger Bushell. Trzecia ucieczka tunelem z Żagania zakończyła się rozstrzelaniem słynnego pilota.

Jeżeli we Wszystkich Świętych znajdą się Państwo w pobliżu Cytadeli, nie zapomnijcie zapalić znicza na grobach lotników z całego świata, którzy zginęli w dramatycznej walce na niebie i są tu pochowani. Wielu z nich bardzo daleko od ojczyzny.