Józef Łukaszewicz z wydanym w 1838 roku "Obrazie statystyczno-historycznym miasta Poznania w dawniejszych czasach" doliczył się, że "ogólnie ludność miasta Poznania w tym czasie najmniej 30 000 dusz wynosiła" - napisał.
30 tysięcy wydaje się liczbą niezbyt dużą - tylu mniej więcej mieszka na trzech ratajskich osiedlach Lecha, Czecha i Rusa. No, może z jednym czy dwoma blokami os. Tysiąclecia. Wtedy jednak była to liczba zawrotna. Nigdy wcześniej, jak również przez setki lat później, aż do 1830 roku, Poznań nie osiągnął takich rozmiarów, jak w pierwszej połowie XVI wieku. Co więcej, pod koniec poprzedniego XV stulecia, za czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka czy Jana Olbrachta liczył raptem 4 tys. ludzi przy 10 tys. w Krakowie. Jak widać, dogonił stolicę błyskawicznie.
Co spowodowało tak gwałtowny wzrost liczby mieszkańców? Między innymi cudzoziemcy. Skąd pochodzili? Przejdź do następnego slajdu lub kliknij w narodowości nad pinezkami na średniowiecznej mapie "Europa jako królowa", by się przekonać.
Już w XIII wieku, gdy Poznań zyskiwał prawa miejskie, wydający lokację Przemysł I i Bolesław Pobożny nakazali jego zasadźcy Tomaszowi z Gubina sprowadzenie osadników niemieckich, co ten skrzętnie uczynił. Po trzystu latach ci osadnicy z Niemiec byli już całkowicie spolonizowani, o czym świadczy fakt, że w XVI-wiecznym Poznaniu w ogóle nie używało się języka niemieckiego w urzędach czy sądach, wyłącznie polski, względnie łacinę.
Do Poznania przybywali jednak nowi Niemcy. Niektórzy - za zarobkiem, zwłaszcza kupcy z Norymbergi, mocno z Poznaniem związanej handlowo. Znaleziony niedawno podczas wykopalisk na Starym Rynku żeton rozliczeniowy, zwany "kalkulatorem" pochodził właśnie z Norymbergi i jest na owe związki dowodem. Niemieccy kupcy kładli go na planszy i przesuwali, rachując w systemie dwunastkowym. Wielu historyków uważa, że norymberczycy tak często przybywali do Poznania, że wielu miało nawet obywatelstwo miasta i związane z nim przywileje, wielu też tu osiadało na dłużej.
Inną grupą Niemców byli jednak imigranci, uciekający z Rzeszy przed wojną chłopską (Bauernkrieg), pustoszącą Święte Cesarstwo Rzymskie w latach 1524-1525 na skutek dość, nazwijmy to, opacznej interpretacji kazań Marcina Lutra. Sam Luter występował przeciwko tej krwawej rewolucji, w wyniku której wielu uchodźców opuściło Niemcy. Schronienie znaleźli m.in. w Poznaniu, stając się tu zresztą z czasem często nosicielami luteranizmu.
Jan Amos Komensky, senior braci czeskich
Byli jednak i inni, choćby Czesi. Nie tyle sami husyci, co ich następcy tzw. bracia czescy, którzy stanęli po stronie reformacji. W 1548 roku katolicki cesarz habsburski Ferdynand wygnał ich z Czech. Jednota Braterska, jak sami się nazywali, chciała przejść przez Polskę ku Prusom Książęcym, których jeszcze dawny mistrz Albrecht Hohenzollern złożył hołd polskiemu królowi. Została jednak w Poznaniu.
W 1553 roku na św. Wojciechu, tam gdzie dzisiaj stoi kościół św. Józefa i klasztor karmelitów bosych, powstał pierwszy w Polsce czeski zbór. Drukowano też książki po czesku. To właśnie dla tych imigrantów założono miasta Szlichtyngowa czy Kargowa, a na poznańskim ratuszu do dzisiaj zachował się zwornik gotyckiego sklepienia z czeskim lwem.
Żydzi osiedlali się w Poznaniu od czasów statutu kaliskiego księcia Bolesława Pobożnego z 1264 roku. Królowie Zygmunt Stary i Zygmunt August byli im tak przychylni (znieśli np. obowiązek noszenia przez Żydów wyróżniających się strojów), że w XVI wieku Polskę zwano "niebem dla szlachty, czyśćcem dla mieszczan, piekłem dla chłopów i rajem dla Żydów". Nieprzypadkowo Polska w języku jidysz znaczy "tu osiądź".
W XVI wieku liczba Żydów w całej Polsce wzrosła piętnastokrotnie, do 150 tysięcy. W trzydziestotysięcznym Poznaniu mieszkało ich 3 tysiące, w kwartale między ulicami Sukienniczą (dzisiaj Żydowska), Wroniecką i Szewską. Do już obecnych przybyła spora grupa nowych, uciekających przed pogromami w Niemczech, Czechach i Francji. Wreszcie gdy w latach 1492-1497 najpierw Hiszpania, a następnie jej śladem Portugalia wygnały swoich Żydów sefardyjskich (Sefarad to po hebrajsku Półwysep Iberyjski), uciekli oni m.in. do Zamościa, ale również do Poznania.
Za napływ do Poznania wielu Włochów, zwłaszcza kupców genueńskich, weneckich i florenckich odpowiadała gospodarka. Włosi osiedlali się w Poznaniu chętnie po tym, jak na skutek wojen chrześcijan z Turcją w poważną zapaść (dzisiaj powiedzielibyśmy kryzys gospodarczy) wpadł handel śródziemnomorski.
Do dzisiaj zachowała się na Chwaliszewie ul. Wenecjańska. To nie przypadek. Właśnie tutaj, w XVI wieku osiedlali się przybysze z Wenecji. Osiedlili się na Chwaliszewie nieprzypadkowo - przypominało im właśnie weneckie wybrzeża. Z czasem ta część, nienależąca jeszcze do Poznania, zasłynęła z produkcji porcelanowych i szklanych figurek - takich, z jakich znane jest weneckie Murano.
Inną grupą Włochów mieszkających w Poznaniu byli architekci, sprowadzani tu przez patrycjat i bogatszych mieszczan, by pomóc we wznoszeniu kolejnych budynków. Warto jednak pamiętać, że Jan Baptysta Quadro, który postawił ratusz w połowie XVI wieku, pochodził akurat z Tessyn, miasta leżącego dzisiaj w Szwajcarii. Słynęło ono z najwybitniejszych architektów w Europie. Zaliczali się do tzw. komasków, czyli wybitnych budowniczych z okolic jeziora Como, rozchwytywanych w Europie.
Ekspansja turecka stała też za przyjazdem do Poznania mniejszości greckiej, potężnej i jednej z najliczniejszej w mieście. Turcy wkroczyli do Grecji w 1540 roku. Grecy w obliczu niewoli zaczęli emigrować. Jak czytamy u Elżbiety Chadzinikolau w "Początkach i rozwoju diaspory greckiej w Poznaniu", pierwsze notatki o Grekach w Poznaniu pochodzą z 1590 roku. W tabelach poboru dobrze nam już znanego podatku pogłównego czytamy o dwóch Grekach "co małamazyję mają przy ulicy Wronieckiej". Małmazja to słodkie wino z Peloponezu, którzy Grecy sprowadzali. Doszło do tego, że w XVI wieku pijano w Poznaniu niemal tylko takie. Z czasem również węgierskie, które również sprowadzali greccy imigranci, monopoliści w poznańskim handlu tym trunkiem. To sprowadzane przez nich wino węgierskie zwano węgrzynem.
Także przed turecką okupacją uciekali do Poznania również Bułgarzy. Wedle "Kroniki miasta Poznania", najwięcej z nich osiedliło się jednak poza ówczesnym miastem, na Ratajach. Uprawiali tam ziemię. Wysiedlono ich z Rataj dopiero po drugiej wojnie światowej.
Z innych powodów przybywali do Poznania osadnicy szkoccy. Niektórzy wyjeżdżali z powodu reformacji, ale wielu opuszczało Szkocję z powodu primogenitury. Była to zasada pozwalająca na dziedziczenie całego majątku przez najstarszego syna, bez podziału. Młodsi synowie szukali więc szczęścia w wojsku albo na morzu, albo przygód w dalekich podróżach. Wielu Szkotów kaperowało się na statki, także na Bałtyku, a z czasem osiedlali się w Polsce. Dopiero Stefan Batory w 1585 roku nakazał wyrzucić z Poznania wszystkich Szkotów, którzy nie mieli tu majątku. Ci najbogatsi zostali i spolonizowali się.
Różnorodny, wielojęzyczny Poznań rozkwitał przez całe stulecie, aż w końcu w XVII wieku zaczął mocno podupadać. Dobiły go wojny, zwłaszcza najazdy szwedzkie, a także seria klęsk, z największą w dziejach epidemią dżumy z 1709 roku na czele. Wymarło niemal całe miasto, do tego stopnia, że ówczesny król August Mocny wydał edykt pozwalający na osadnictwo z zewnątrz. Znów pomocni okazali się cudzoziemcy, tym razem bambrzy - czyli przybysze z okolic Bambergu w katolickiej Bawarii. W 1719 roku zasiedlili oni najpierw Luboń, następnie Dębiec, Wildę i Rataje, a do 1753 roku - resztę Poznania.
Dzisiaj już nie tak łatwo dociec, kto z nas jest potomkiem bambrów, a kto wszystkich poprzedników osadników i imigrantów z zagranicy.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
