Nasze wiejskie kapliczki w Poznaniu [GALERIA]

Violetta Szostak: Przyszłam, żeby zapytać o poznańskie kapliczki przydrożne, bo podobno państwo wiedzą o nich wszystko. A czy widzieli państwo, jak zmienia się ta na Dolnej Wildzie?

Jerzy Sobczak: Ktoś ją strasznie odmalował, jaskrawożółto, niebiesko. A to jest najstarsza kapliczka w Poznaniu, rodowód ma jeszcze XVII-wieczny.

Joanna Sobczak: Ktoś pewnie chciał dobrze. Ale jak zobaczyłam ją niedawno, myślałam, że mi oczy wypadną. Ona była przedtem ładna, naprawdę.

To nie wszystko. Jeden z czytelników przysłał do redakcji zdjęcie. Zaintrygowany. Bo po bokach kapliczki ktoś przybił dwie białe obudowy od laptopa marki Apple. Widzieli to państwo?

- Nie! Od laptopa?!

Zrobiłam małe śledztwo. W centrum SPOT, które mieści się naprzeciw, w budynku dawnej elektrowni wildeckiej, zaobserwowali, że pojawia się tam pewien starszy człowiek. Najpierw przemalował kapliczkę, a niedawno przybił obudowy od laptopa, które znalazł na śmietniku. Zrobił to, żeby było ładnie. Jest i ciąg dalszy: kilka dni temu ktoś te obudowy zdjął. Ale na ich miejscu pojawiła się zaraz biała sklejka, z odręcznym napisem ? groźbą i apelem do złodzieja, żeby nie okradał kapliczki.

[Na zdjęciu Kapliczka przy ul. Dolna Wilda]

Jerzy Sobczak: Tego jeszcze nie widzieliśmy... Ale wie pani, że ta kapliczka jeszcze niedawno była kompletnie zarośnięta, niewidoczna? Gdy w 2010 r. miało wyjść wznowienie naszej książki o poznańskich kapliczkach [wydanie pierwsze 1999 r., przyp. red.] ? pojechaliśmy sprawdzić, czy wszystkie nadal stoją, czy nie zginęły. Przyjeżdżamy na Dolną Wildę, patrzymy, rany boskie! Kapliczki nie widać, zarośnięta tak, że jedna winorośl, bluszcz. Stoi na terenie kościelnym, ale nikomu nie przyszło do głowy, żeby to obciąć. Przywieźliśmy więc drabinę...

Pan razem z żoną?

Joanna Sobczak: I nasz pies, proszę pani, był jeszcze do kompletu. Patrzyli na nas jak na wariatów, bo my z tym psem, z drabiną, nożycami...

Jerzy: Ciach, ciach i odsłoniliśmy widok. Była naprawdę ładna.

Jest wbudowana w mur, dziś stoi przy ruchliwej ulicy. Jaka jest jej historia?

Jerzy: To miejsce, w którym stoi, nie jest przypadkowe. Jakieś 150 metrów dalej znajduje się krzyż, przy którym modlili się straceńcy skazani na karę śmierci. Bo na początku XV w. przeniesiono miejsce egzekucji z okolic Garbar na ten teren. Po latach, ok. 1667 r., ktoś ustawił w pobliżu kapliczkę. Odnowiono ją w 1927 r. W czasie II wojny zniszczyli ją Niemcy. Wildeccy robotnicy odbudowali kapliczkę w 1966 r., w tysiąclecie chrztu Polski.

[Na zdjęciu Kapliczka przy ul. Dolna Wilda w 2004 r.]

Joanna: Każda kapliczka ma swoją historię, one się nie wzięły z powietrza, z każdą związane są ludzkie losy, i to często bardzo dramatyczne. Na przykład ta na Zamenhofa... Ufundował ją bamberski gospodarz w pobliżu miejsca śmierci syna, który zginął od pioruna.

Jest tam napis: Pamiątka. Stanisław Walter, ur. 28 marca 1876, zabity do gromu 10 lipca 1889. Tę śmierć odnotowano w Dzienniku Poznańskim, przytaczają państwo fragment w swojej książce: Wczorajsza burza, która przeciągnęła nad Poznaniem i jego okolicą, smętne po sobie zostawiła ślady. Na polu gospodarza Waltera w Ratajach wybierano właśnie młode ziemniaki. Ludzie, zaskoczeni nagłą burzą, pozostali w polu. Wtem piorun uderza i zabija 14-letniego chłopca i wołu na miejscu. Rataje były wtedy wsią, teraz są blokowiskiem, to właściwie niezwykłe, że te kapliczki w ogóle przetrwały. Kilka stoi też na osiedlu na Winiarach.

Jerzy Sobczak: Niewielu poznaniaków wie, że wieś o nazwie Winiary znajdowała się kiedyś na stoku Wzgórza Winiarskiego, dzisiejszej Cytadeli. Kiedy Prusacy rozpoczęli budowę Cytadeli, wieś przeniesiono w obecne miejsce Winiar. Mieszkańcom brakowało kościoła, więc stawiali świątynie domowe, kapliczki, było ich tam kilkanaście, dzisiaj zostały cztery.

Joanna Sobczak: Wśród nich zbudowana przez bamberską rodzinę Hirschów. Miałam kolegę z tej rodziny, mieszkał w domu, przy którym stała. Ja ją jeszcze pamiętam stojącą w ogrodzie. Domu i ogrodu już nie ma, kapliczka została. Rodowód poznańskich kapliczek jest wiejski, te, które dzisiaj są na Ratajach, Winiarach, Jeżycach, Wildzie powstawały na rozstajach wiejskich dróg, na polu, w ogrodach. W miastach raczej takich kapliczek się nie stawiało. Wyjątkiem jest Warszawa, gdzie zachowało się ich kilkaset.

Jerzy Sobczak: Ale warszawskie pochodzą z czasu wojny, ludzie budowali je wtedy na podwórkach, modlili się, chowali zmarłych.

Ile kapliczek w sumie znaleźliście w Poznaniu?

- 43, ale możliwe, że są takie, o których nie wiemy.

Joanna Sobczak: Nie wszystkie spośród nich są stare, ludzie wciąż je stawiają.

Przy kościołach, ale to już trochę inna historia.

Joanna: Nie tylko przy kościołach. Na przykład jedną znaleźliśmy na Smochowicach, postawiła ją obok swojego domu pewna starowinka, prosta kobieta, nawet nie umie dobrze pisać, i tą swoją niewprawną ręką napisała, że to ku czci Jana Pawła II. Stawia tam wszystkie możliwe kwiaty, w Boże Ciało robi ołtarzyk, wygląda to... no, niech pani zobaczy! (Pokazuje zdjęcie w książce). Ale ta starowinka tym żyje.

Jerzy: Na ul. Biskupińskiej najpierw był przez lata krzyż drewniany, na którym wisiała kapliczka. Teraz wybudowali tam zupełnie nową kapliczkę. W dalszym ciągu odbywają się przy niej majowe nabożeństwa, tam się święci jak dawniej potrawy na Wielkanoc.

[Na zdjeciu kapliczka przy ul. Beskidzkiej]

Czy któreś w ostatnich latach zniknęły, zostały zniszczone?

Joanna Sobczak: Jedna zmarnowała się zupełnie i z tym nie mogę się pogodzić. Stała przy ul. Wrzesińskiej na posesji ludzi, którzy ją wybudowali w podzięce za uratowanie życia w czasie II wojny. Ludzie już poumierali, nikogo tam nie ma, domostwo zniszczone i kapliczka też, figurę ktoś ukradł.

Jerzy Sobczak: Ale ci ludzie żyli jeszcze w 1999 r., gdy pisaliśmy pierwszą wersję książki, ja z nimi rozmawiałem, stąd znamy tę historię. Kapliczka wtedy nie była jeszcze zniszczona. Zwracaliśmy się potem do pobliskiej parafii, żeby się nią zaopiekowali, może przenieśli w inne miejsce, obok kościoła, ale nie było odpowiedzi.

Joanna: Trafiliśmy też na niemal niewidoczną kapliczkę przy ul. Krauthofera. Staruszkowie mieszkają tam w domu, który w szczycie ma wbudowaną przepiękną figurę. Strasznie była zaniedbana, staruszkowie żalili się, że zostali sami, nie mają siły i pieniędzy, żeby to odnowić. Ale bardzo byli przejęci, że do nich przyszliśmy. Pojechaliśmy potem zawieźć im naszą książeczkę, jak oni się cieszyli! A potem, po jakimś czasie, przejeżdżamy tamtędy: kapliczka odnowiona! Szyba wymieniona, lampki wokół. Wie pani, to dla ludzi jest ważne, że ktoś się tym zainteresował. Tam, gdzie pukaliśmy, pytaliśmy, ludzie często jakby doznawali olśnienia, że to zabytek, cenna pamiątka.

Na zdjęciu kapliczka przy ul. Głównej]

Jerzy Sobczak: Jedna stała na podwórku na Minikowie, XIX-wieczna. Kiedy tam przyszedłem, była zawalona stertą opon. Wróciłem po jakimś czasie ? została uporządkowana, stały kwiaty. Z nią też związana jest ciekawa historia. Przy kopaniu fundamentów pod dom znaleziono ogromne ilości kości. Prawdopodobnie musiał być tam cmentarz. Dlatego gospodarz, który budował dom, postanowił wybudować też kapliczkę.

Dlaczego właściwie zaczęliście ich szukać?

Joanna Sobczak: Wie pani, my jesteśmy dziwnymi ludźmi (śmiech).

Jerzy: Uczyłem w szkole geografii i prowadziłem koło turystyczne. Od tego się zaczęło. Kiedyś z uczniami zaczęliśmy szukać po mieście kapliczek, dzieci znalazły bardzo wiele, opisały ponad 20. Wróciłem do tego po latach.

Joanna: Chcieliśmy zapisać coś, co ma wartość, a jest niedostrzegane w pejzażu miejskim. Dla mnie najbardziej frapujące jest, że te kapliczki budowali ludzie na wsi, prości, z głębokiej wiary. To jest coś innego niż figury, które często stawia się teraz przy parafiach, bo tak wypada.

Myślę, że ludzie czują tę emocjonalną więź z tymi, którzy je kiedyś stawiali i dlatego dbają o nie, bo przeważnie jednak dbają.

[Na zdjęciu kapliczka na os. Jana III Sobieskiego]

A która z nich jest wam najbliższa?

Joanna Sobczak: Ta, która jest u nas na podwórzu.

Odsłania okno...

- Wyprowadzali się nasi sąsiedzi, starsi państwo, ojciec chrzestny mojego męża, i zostawili klucze, żebyśmy zabrali resztę rzeczy z piwnicy. Na regale, za starymi słoikami, butelkami, znalazłam figurę Matki Boskiej, utrzaśniętą. Domyśliłam się, że pewnie sąsiadce musiała spaść, a świętej figury jakoś nie wypada wyrzucić, więc schowała. Wzięłam, wyszorowałam, coś było trzeba z nią zrobić. Mieliśmy znajomych, którzy stawiają znaki, wiaty przy drogach, dali nam jeden daszek. I myśmy z tego zmajstrowali kapliczkę w naszym ogrodzie.

[Na zdjęciu Joanna i Jerzy Sobczakowie przy kapliczce przed ich domem przy ul. Obronnej]

Joanna i Jerzy Sobczakowie, Poznań. Kapliczki przydrożne, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2010.