Bohaterowie poznańskiego ruchu oporu: od Nenii Bobowskiej do doktora Witaszka [9 SYLWETEK]

Podporucznik, chyba najbardziej znany poznański konspirator, członek Związku Odwetu - organizacji sabotażowo-dywersyjnej Związku Walki Zbrojnej, a potem Armii Krajowej. Przygotowywał podziemie do walki biologicznej z okupantem niemieckim.

Urodził się w 1908 r. w Śmiglu. W 1931 r. uzyskał dyplom lekarza na Uniwersytecie Poznańskim. Do wybuchu wojny był  wykładowcą higieny w Państwowej Szkole Pielęgniarek PCK. W konspiracji już od jesieni 1939 r. - w "Ojczyźnie" i Służbie Zwycięstwu Polski. Otrzymał zadanie zorganizowania zaplecza do produkcji broni bakteriologicznej i chemicznej. Od marca 1941 r. był szefem pionu technologiczno-produkcyjnego Wielkopolskiego Kierownictwa Związku Odwetu. Pod jego kierownictwem laborantki Sonia Górzna i Helena Siekierska rozmnażały kultury bakterii, dostarczane z Warszawy. Z lekarzem Henrykiem Güntherem i ppor. Zenonem Plucińskim opracował technologię produkcji środków trujących, zapalających oraz chemikaliów niszczących silniki. Kwestią sporną wśród historyków pozostaje, czy Związek Odwetu stosował środki trujące na masową skalę.

Aresztowany przez gestapo 25 kwietnia 1942 r. w swoim gabinecie lekarskim na ul. Wrocławskiej, przeszedł ciężkie śledztwo w Domu Żołnierza (siedzibie gestapo). Skazany na karę śmierci, został stracony 8 stycznia 1943 r. wraz ze współpracownikami w masowej egzekucji w Forcie VII.

Sierżant, który zorganizował i poprowadził najbardziej spektakularną akcję dywersyjną poznańskiej AK: spalenie magazynów Wehrmachtu w porcie rzecznym nad Wartą (dziś teren przy ul. Szyperskiej).

Urodził się w 1900 r. w Poznaniu, powstaniec wielkopolski. Łącznościowiec, w kampanii wrześniowej organizował służby łączności armii Prusy. Od połowy 1940 r. wchodził ze swoim oddziałem konspiracyjnym w skład Związku Odwetu. Zorganizował i dowodził Lotnym Oddziałem Dywersji Bojowej "Kuba", który zajmował się sabotażem i dywersją w zakładach przemysłowych. Podległe mu pododdziały trzykrotnie zatruły karmę w wojskowych stadninach koni. Wraz z Czesławem Surmą był autorem planu ataku na magazyny wojskowe Wehrmachtu w porcie rzecznym w Poznaniu, w których składowano ciepłą odzież dla niemieckich żołnierzy, walczących na froncie wschodnim. Rozpoznał port i zorganizował grupę bojowa, która 21 lutego 1942 r. dokonała podpalenia magazynów w porcie. Rok później gestapo ujęło uczestników akcji. Po brutalnym śledztwie w Domu Żołnierza i Forcie VII, został stracony w więzieniu przy ul. Młyńskiej 17 grudnia 1943 r.

Poetka w konspiracji. Jeden z jej napisanych w niewoli wierszy - "Bo ja się uczę największej sztuki życia" - trafił w 1943 r. do więźniarek w Oświęcimiu. Stał się też ulubionym wierszem żołnierek Armii Krajowej - wskazówką, jak żyć.

Urodziła się w 1920 r. w Poznaniu, córka kupca Teodora i Zofii z domu Kraszewskiej. Ukończyła Gimnazjum im. Dąbrówki, była utalentowaną malarką i poetką. Po przebytej chorobie Heinego-Medina była kaleką, poruszała się na wózku. Już jesienią 1939 r. zaangażowała się w redakcję gazetki podziemnej "Pobudka". Aresztowana przez gestapo 20 czerwca 1940 r., osadzona została w Forcie VII. "Wielokrotnie przesłuchiwana i maltretowana  zarówno fizycznie, jaki i psychicznie, pozbawiona wózka inwalidzkiego, wykazała niesłychany hart ducha i odporność, nie tylko niczego nie ujawniając, lecz pisząc wiersze, które podtrzymywały więźniów na duchu" - informuje "Encyklopedia Konspiracji Wielkopolskiej". Więziona we Wronkach, a potem w Berlinie-Spandau i Alt Moabit, została skazana na karę śmierci. Wyrok wykonano 28 września 1942 r. na gilotynie w więzieniu Berlin-Ploetzensee.

Akcja spalenia magazynów Wehrmachtu nad Wartą być może nie udałaby się, gdyby nie jego pomoc. Przed wojną był juchtą Chwaliszewa, szefem tutejszej eki, notowanym w kronikach policyjnych gazet. W trakcie wojny przeszedł przemianę i zaangażował się w ruch oporu.

Nazywany był Ślepym Antkiem lub Antkiem Ślepokiem z racji wybitego prawego oka, które stracił w młodości. Urodził się w 1901 r. w Wierzenicy. Po ukończeniu 4 klas szkoły podstawowej musiał podjąć pracę zarobkową. W okresie międzywojennym pracował jako woźnica w firmie przewozowej Hartwig.

W styczniu 1942 r. został zwerbowany do Związku Odwetu przez Michała Garczyka. Został zaprzysiężony do ZWZ i zaangażował się w przygotowania do akcji spalenia magazynów w porcie rzecznym. Wraz z ludźmi ze swojej eki wziął udział w akcji, podkładając lonty i przyczyniając się do jej sukcesu. Został aresztowany 25 czerwca 1943 r. W trakcie przesłuchania w Domu Żołnierza mimo związanych rąk rzucił się do gardła jednego z oprawców, ciężko go raniąc. W odwecie został pobity na śmierć.

Niemka, pracowniczka wywiadu Armii Krajowej, zaprzysiężona po śmierci jej polskiego narzeczonego w obozie w Oświęcimiu.

Urodziła się w 1917 r. w Poznaniu w niemiecko-polskim małżeństwie krawca Wilhelma i Marianny z domu Bardzińskiej. Mieszkała w kamienicy na Piekarach. W czasie wojny była zatrudniona w policyjnym przedsiębiorstwie i związku Kameradschaftsbund. Pracowała dla siatki wywiadowczej S-VII, dostarczała informacji o nastrojach w niemieckiej policji. W jej mieszkaniu nocowała m.in. Zofia Rapp, łączniczka wywiadu Komendy Głównej Armii Krajowej. Aresztowana przez gestapo ok. 1 listopada 1943 r. wraz z matką, odmawiała zeznań. Ponieważ była Niemką, została oskarżona o zdradę stanu i skazana przez Trybunał Ludowy w Berlinie na karę śmierci. Matkę uniewinniono, ojciec pisał listy do samego Adolfa Hitlera, prosząc go o prawo łaski dla córki. Hitler nie okazał litości. Wilhelmine zginęła na gilotynie w więzieniu Berlin - Plötzensee 9 czerwca 1944 roku

Pułkownik, pośmiertnie awansowany do stopnia generała brygady. Komendant Okręgu Poznańskiego AK od lata 1942 r.

Urodził się w 1897 r. w Brzezince pod Wadowicami. Przeszedł przez skauting, Legiony, ciężko ranny w wojnie polsko-bolszewickiej. W II RP był zawodowym wojskowym, oficerem. Podczas okupacji zorganizował Okręg Śląski ZWZ. Zagrożony dekonspiracją, został przeniesiony do okupowanej Wielkopolski. Odbudował rozbite struktury Okręgu Poznańskiego AK i scalił liczne organizacji niepodległościowe. W 1943 r. powstały pierwsze oddziały partyzanckie w rejonie Ostrowa Wielkopolskiego i Krotoszyna. Od 1943 r. był intensywnie tropiony przez gestapo. Został aresztowany 22 stycznia 1944 r. w Poznaniu, przeszedł ciężkie śledztwo w Domu Żołnierza, Forcie VII i obozie w Żabikowie. Tam też został rozstrzelany 2 czerwca 1944 r.

Naczelnik Szarych Szeregów, jeden z liderów przedwojennego harcerstwa i twórców ruchu oporu w szeregach harcerskich. Zginął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach.

Urodził się w 1915 r. w Gorzycach (powiat kościański). Uczeń Gimnazjum im. Św. Jana Kantego w Poznaniu, w styczniu 1939 r. uzyskał dyplom magistra praw na Uniwersytecie Poznańskim. Działał w harcerstwie, w 1938 r. został harcmistrzem, kierował Wydziałem Młodzieży w Komendzie Wielkopolskiej Chorągwi Harcerzy. We wrześniu 1939 r. dostał się do Warszawy, gdzie 27 września został Naczelnikiem Harcerzy. To on wymyślił nazwę dla konspiracji harcerskiej - Szare Szeregi. Opracował dla nich program, opisany hasłem: wychowanie przez walkę. 6 maja 1943 r. został aresztowany w stolicy przez poznańskie gestapo. Był więziony w Forcie VII, mimo bestialskiego śledztwa nie ujawnił swojej funkcji ani współpracowników. Przygotowania do akcji odbicia Marciniaka pod kryptonimem "Biała róża" spaliły na panewce, bo Niemcy wywieźli 17 lutego 1944 r. Marciniaka i grupę instruktorów Szarych Szeregów w nieznanym kierunku. Według najbardziej prawdopodobnej wersji, Marciniak zginął w obozie koncentracyjnym w Gross-Rosen 20  lutego 1944 r.

Jedna z legendarnych kurierek Armii Krajowej. Czarowała niemieckich żołnierzy, zdobywając bezcenne informacje. Dzięki niej alianci zatopili "Tirpitza" - bliźniaka "Bismarcka".

Urodziła się w 1918 r. w Berlinie, w polsko-niemieckiej rodzinie. Przed wybuchem wojny mieszkała w Poznaniu, w Miejskiej Szkole Handlowej poznała m.in. Wilhelmine Günther. Była żoną poznańskiego kupca Janusza Rappa. Jesienią 1939 r. zostali wysiedleni do Generalnego Gubernatorstwa, jej mąż umarł w 1941 r. od września 1942 r. jako kurierka AK jeździła do Berlina i Poznania. Podróżowała jako rzekoma volksdeutschka Marie Springer. Wykorzystując powiązania rodzinne, zdobyła w Berlinie informację o nazwie norweskiego fiordu, w którym Niemcy ukryli swój pancernik "Tirpitz". Dzięki temu lotnictwo alianckie posłało go w 1944 r. na dno.

Aresztowana 1 listopada 1943 r. w Warszawie, będąc w ciąży uciekła gestapowcom ze szpitala. Ukrywała się niemal do końca wojny. W 1948 r. wyszła za mąż za Zbigniewa Ścibora-Rylskiego, oficera Armii Krajowej i uczestnika powstania, dwukrotnie odznaczonego Virtuti Militari. Wróciła  z rodziną do Poznania - miasta swojej młodości. Zamieszkała przy Wrocławskiej. W 1963 r. przeniosła się do Warszawy, prowadziła warsztat rzemieślniczy w Warszawskiej Spółdzielni "Reflex". W 1991 r. TVP nakręciła film dokumentalny o Marie Springer - o jej roli w czasie wojny dowiedziała się wtedy po raz pierwszy cała Polska. Zofia Rylska zmarła w Warszawie w 1999 r.

"Biały Rosjanin" w służbie polskiej konspiracji. W Poznaniu zorganizował i prowadził siatkę wywiadowczą S-VII.

Urodził się w 1899 r. w Tambowie (Rosja). Po rewolucji październikowej osiedlił się w Polsce. Był podoficerem kontraktowym w 58 pułku piechoty. We wrześniu walczył jako żołnierz Armii "Poznań". Po powrocie do Poznania uzyskał status bezpaństwowca. W 1942 r. założył grupę wywiadowczą S-VII, łączność z Warszawą zapewniała kurierka Zofia Rapp. W swojej pracy poruszał się często w mundurze oficera Wehrmachtu lub policji. Gromadził m.in. informacje o zakładach zbrojeniowych Rzeszy. Dzięki informacjom od S-VII, alianci bombardowali cele wojskowe w Poznaniu w kwietniu i maju 1944 r. Aresztowany 22 października 1943 roku z ośmioma najbliższymi współpracownikami. Niczego nie ujawnił. Skazany na karę śmierci, został stracony 12 czerwca 1944 r. w więzieniu Brandenburg/Havel-Görden.