Jeszcze Karol Linneusz w XVIII wieku uważał, że są tylko dwie domeny świata ożywionego - zwierzęta i rośliny, w związku z czym grzyby długo kwalifikowano jako rośliny. Grecki przyrodnik Teofrast jednak zauważył jednak, że nie mają korzeni, a zatem postawił pytanie: jak rosną? Jak się odżywiają?
Przez lata łamigłówek przyrodniczych związanych z tym, jak klasyfikować grzyby, powstało wiele teorii. Obecnie obowiązująca mówi o tym, że świat ożywiony nie składa się jedynie z roślin i zwierząt, ale wielu innych królestw. Najczęściej wyróżnia się ich pięć - bakterie, protisty, grzyby, rośliny oraz zwierzęta, czasami dodaje się też kolejne np. grzybopływki.
W XXI wieku narodziła się jednak koncepcja stworzenia w przyrodzie nowe jednostki, zwanej supergrupą. Według tej klasyfikacji mamy sześć supergrup organizmów - Opisthokonta, Amoebozoa, Excavata, Rhizaria, Archaeplastida i Chromalveolata. Grzyby należą do Opisthokonta, podobnie jak zwierzęta, natomiast rośliny to Archaeplastida.
Słowem, według tej najnowszej koncepcji grzyby są bliżej spokrewnione z nami niż z drzewami, pod którymi rosną.
Jeżeli któryś z grzybów najbardziej pasuje do thrillera Harry A. Knighta, to chyba boczniak, którego tak lubimy spożywać.
Odżywanie się grzybów od lat stanowiło zagadkę dla naukowców. Niektóre rozkładają martwą materię, inne pasożytują na innych organizmach, jeszcze inne tworzą symbiozę chociażby z drzewami i ich korzeniami - tak powszechnie robią zbierane przez nas grzyby leśne, dlatego poszczególne ich gatunki są związane z określonymi drzewami i tam najłatwiej ich szukać. Mamy jednak grzyby drapieżne, a nawet aktywnie polujące.
Drapieżnymi grzybami są tak lubiane przez nas boczniaki, stanowiące element diety wegetariańskiej. Wrastają one w drzewa, ale nie na nie polują, ale na żyjące w drewnie nicienie i inne drobne organizmy. Strzępki boczniaka atakują je, paraliżują bronią chemiczną i grzyb pożera swe ofiary.
Bronią chemiczną tego grzyba jest kwas trans-2-decenodikarboksylowy, który dla nicieni jest zabójczy. Proszę się jednak nie obawiać, nie ma go w owocniku grzyba, jedynie w strzępkach jego grzybni.
Wiele grzybów poluje na male organizmy, a grzyby zwane sprzężniakami - nawet na owady. Produkuję one kuliste zarodniki, które pękają pod wpływem ciśnienia. Gdy trafią w ciało owada, jego los jest przesądzony - grzyb go pożre. Grzyby maczużniki są np. wyspecjalizowanymi łowcami gąsienic, inne polują na osy i pszczoły.
Przekąszenie gąsienicy czy osy to jeszcze nic. Pestalotiopsis microspora jest pierwszym znanym nam na świecie grzybem, który żywi się plastikiem. A to jest już odkrycie, które może być ważne, bowiem może zmienić wiele w ochronie środowiska.
Dotąd wydawało się, że plastik nie jest jadalny dla żywych organizmów. Nic bardziej mylnego. Tworzywa sztuczne są konsumowane przez bakterie, jak się okazuje - również przez grzyby.
Grzyba Pestalotiopsis microspora zidentyfikowano na liściach opadłego bluszczu w Buenos Aires w Argentynie. Badania przeprowadzone przez naukowców z Yale w lesie tropikalnym Yasuni w ekwadorskiej Amazonii wykazały, że grzyb potrafi przetrwać w warunkach beztlenowych na poliuretanie, a zatem podobnych do tych na wysypiskach śmieci. Ta dieta z plastiku wystarcza mu do życia.
Żarłoczność grzybów sprawiła, że niegdyś wielu z nim przypisywano magiczne właściwości, a nawet działanie na polecenie sił nieczystych. Powodem były tzw. czarcie koła, które można czasem napotkać w lesie podczas grzybobrania.
Grzyby rosną wówczas wokół drzew czy też nawet poza nimi w charakterystycznych okręgach, co wygląda dość niesamowicie, trzeba przyznać.
Takie czarcie koła tworzy wiele polskich grzybów leśnych np. pieczarki, muchomory, także lejkówki czy gąski. Powodem jest wyjałowienie terenu, na którym znajduje się grzybnia, a nawet zatrucie go resztkami rozkładającej się plechy. Im bardziej jałowe jest podłoże, tym bardziej czoło rozwijającej się kolonii przypomina okrąg. Z powodu braku substancji odżywczych obumiera środkowa część kręgu, w wyniku czego żywy pozostaje jedynie rozrastający się pierścień wokół tego środka.
To biologia, nie moc diabła.
Grzyby potrafią bowiem wytwarzać silne toksyny, to wiemy. Pójście do lasu na grzybobranie wymaga wiedzy i ostrożności, a największym postrachem czasu zbioru grzybów jest muchomor sromotnikowy, który prawidłowo nazywa się muchomorem zielonawym. Dawniej stosowano wobec niego dwie inne nazwy: muchomor bulwiasty i podsadka słupiakowata.
Istotnie, to jeden z najbardziej trujących organizmów, jakie w ogóle istnieją na Ziemi. Duży grzyb waży 50-60 g, czyli ponad dwukrotnie więcej niż wynosi dawka śmiertelna dla dorosłego mężczyzny. Muchomor sromotnikowy bowiem zawiera wiele substancji z grupy fallotoksyn i amatoksyny, z których najsilniej działa alfa-amanityna. Ani gotowanie, ani marynowania, ani żadne inne czynności jej nie zneutralizują, a ta trucizna i inne zawarte w tym grzybie niszczą w zasadzie wszystko - wątrobę, nerki, serce, krwinki, śledzionę, nawet układ nerwowy. I to nie od razu, bo bywa że człowiek, który zje muchomora, zaczyna w pewnym momencie odzyskiwać dobre samopoczucie. Wydaje się, że przeżył straszną przygodę, ale to pozory. Trucizna działa dalej i doprowadza powoli do rozpadu tkanek. Śmierć może nadejść nawet po 10 dniach od zjedzenia potrawy.
Nie dla wszystkich muchomor zielonawy jest zabójczy. Wiele ślimaków i innych bezkręgowców zjada go bez szkody dla siebie. W Polsce rośnie jednak grzyb uważany za jeszcze większego zabójcę niż ten muchomor.
Oto czubajeczka brązowoczerwonawa, niepozorny zabójca z polskich lasów, którego toksyny porównuje się do tych, zwartych w owocnikach muchomora sromotnikowego. Według rankingu najbardziej toksycznych i niebzpiecznych grzybów świata, który przygotowała Encyklopedia Britannica, ten grzyb zajmuje nawet miejsce pierwsze na świecie.
Zatrucia tą czubajeczką, a także jej równie trująca bliską krewniaczką, zwaną czubajeczką cielistą, są jednak w Polsce bardzo rzadkie, bowiem rzadkie są same te grzyby. Niezwykle trudno je znaleźć w lesie, bez porównania trudniej niż rozpowszechnionego wszędzie muchomora sromotnikowego. Śmiertelnie groźna czubajeczka brązowoczerwonawa jest wpisana do Czerwonej Księgi. Ma już poważny status EN, czyli zagrożona wyginięciem. Notuje się jej występowanie głównie na Lubelszczyźnie i Roztoczu.
Częściej występuje w basenie Morza Śródziemnego, gdzie odpowiada za śmierć ludzi m.in. we Francji, Hiszpanii, na Korsyce, w Tunezji. W 2013 roku w Kaynarca w Turcji miejcowa rodzina przeżyła zatrucie tym grzybem.
Ten niezwykle wyglądający grzyb jest doskonale znany w Japonii, bowiem odpowiada tam za sporo zgonów. Na liście najbardziej trujących grzybów świata znajduje się bardzo wysoko, a objawy zatrucia po zjedzeniu go są doprawdy nietypowe. To np. łuszczenie się skóry, wypadanie włosów, zaburzenia mowy. Wszystko dlatego, że trucizna tej istoty atakuje możdżek i prowadzi do jego trwałego uszkodzenia.
Grzyb nosi nazwę Podostroma cornu-damae, ale powszechnie nazywany jest "gorejącym koralem leśnym". Na razie nie stwierdzono jego obecności w Polsce, ale należy on do występującej u nas rodziny rozetkowatych.
To sromotnik. Nie muchomor sromotnikowy, ale sromotnik - zupełnie inny grzyb.
Jego kształt jest na tyle charakterystyczny, że owego grzyba nazwano sromotnikiem bezwstydnym, a po łacinie Phallusem. Rzeczywiście, Phallus impudicus wygląda dość wyzywająco, ale wbrew pozorom to grzyb... jadalny. O ile ktoś się odważy, może konsumować, ale jedynie młode owocniki, które mają smak rzodkiewki - w 2004 roku grzyb ten bowiem przestał być objęty ochroną w Polsce. Starsze są już zbyt cuchnące.
Smród tego grzyba jest powodem nadania mu nazwy sromotnik śmierdzący albo też powszechnie - śmierdząca panna. Z uwagi na jego kształt, dość oryginalnym pomysłem jest nazywanie go panną, ale taką nazwę nosi w wielu miejscach w Polsce.
Grzyb nie śmierdzi o, tak. Zapach przyciąga owady, zwłaszcza muchy, które pomagają mu przenosić zarodniki. A sromotnik bezwstydny rośnie w ekspresowym tempie aż niemal centymetra na kilka minut.
A skoro mowa o kwestiach płciowych, to niezwykłym dla badaczy grzybem okazała się ta występująca także w Polsce rozszczepka pospolita. Rośnie powszechnie na martwych pniach drzew i to przez cały rok, nawet zimą. Rozwija się szybko, a sensacją stała się z uwagi na swoją płeć, a w zasadzie płci.
Trudno nawet ustalić, ile płci tworzy ten grzyb - mikologiwie szacuję, że nawet do 28 tysięcy. W zasadzie każda nowa kombinacja grzybni tworzy odrębną płeć, co wiąże się ze strategią przetrwania tego grzyba. Im więcej konfiguracji i płci, tym większe prawdopodobieństwo rozmnożenia się.
Tak lubiane przez grzybiarzy kurki, czyli pieprzniki jadalne to grzyby, które zostały uznane za absolutnych rekordzistów świata. Tym razem chodzi o ich rozprzestrzenienie na świecie. Nie ma wśród grzybów większych kosmpolitów, bowiem pieprzniki jadalne rosną na wszystkich kontynentach, z wyjatkiem Antarktydy. Można go znaleźć nawet na wyspach Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego.
W Polsce wciąż zbieramy kurki powszechnie, ale jest ich coraz mniej. Bardzo szkodzi im zatrucie środowiska i kwaśne deszcze. W Niemczech już rozważa się ich ochronę.
Miękusz szafranowy przypomina nieco pomarańczową hubę i - tak jak ona - rośnie na martwych i umierających drzewach, zwłaszcza dębach. Niegdyś występował licznie, teraz jest najrzadszym polskim grzybem i jednym z najrzadszych w świecie. Wpisano go do Czerwonej Księgi ze statusem CR, czyli krytycznie zagrożony.
W 2013 roku udało się go odnaleźć w nadleśnictwie Strzałowo w Puszczy Piskiej na Warmii i Mazurach. Trzy znane stanowiska występowania grzyba są teraz mocno chronione.
Powodem jego wymarcia jest wycięcie większości europejskich lasów dębowych w ostatnich 200 latach. Trwają próby wszczepiania grzybni miękusza do pni starych dębów, tak robi się np. w Puszczy Piskiej oraz lasach Warmii.
Ważąca 1,3 kg trufla biała (inaczej trufla piemoncka) znaleziona we Włoszech została sprzedana w 2010 roku za 400 tysięcy dolarów. To rekord wśród tych grzybów, choć niewiele niższe ceny osiągają też równie cenione trufle czarnozarodnikowe, czyli inaczej trufle perygordzkie. Te pierwsze, białe trufle rosną głównie na pograniczu Francji i Włoch, czarne trufle można znaleźć również w Hiszpanii, Portugalii, Niemczech, na Bałkanach, a nawet poza Europą.
W Polsce jtrufle spotykane są bardzo rzadkie, ale można je znaleźć chociażby w Niecce Nidziańskejkoło Jędrzejowa i Busko-Zdroju. Występuje tam trufla letnia.
Te podziemne grzyby uchodzą za największe rarytasy i najdroższe spośród grzybów, jednakże znajdziemy też inne, które osiągają wysokie ceny.
Ten podobny do korzenia grzyb to maczużnik chiński, inaczej kordyceps chiński, znany w Azji jako yartsa gunbu. Nader często nazywa się go też "himalajską viagrą", gdyż chińska medycyna - jak to ona - uważa go za skuteczny środek na potencję. Nie tylko zresztą na nią, bo i na wiele innbych chorób i dolegliwości. Ma też dodawać nadzwyczajnych sił.
Na dodatek kordyceps rośnie bardzo wysoko w Himalajach i Tybecie, powyżej 3000 metrów n.p.m. Aby więc go zdobyć, należy zorganizować wysokogórską wyprawę.
Ponadto niezwykły jest też sposób, w jaki grzyb rośnie. To bowiem pasożyt, który atakuje zwłaszcza gąsienice ciem i motyli. Wysysa ich soki życiowe, mumifikuje i z takiej mumii wyrasta owocnik. Chińczycy uważają, że grzyb pobiera energię zwierząt i przetwarza ją.
Stąd wysokie ceny tego grzyba, który co roku bije rekordy na aukcjach. W latach 70. kilogram kordycepsu kosztował 4 dolary. Na początku lat 90. - już 200 dolarów. Dzisiaj za kilogram wysokiej jakości grzyba trzeba zapłacić 70 tysięcy dolarów za kilogram, a cena rośnie.
Nie szukajmy jednak skarbów aż w Tybecie. Na rynkach japońskich ogromne ceny osiąga także ten grzyb - gąska sosnowa, należąca równie do polskiej przyrody. Niestety, w naszym kraju ten niezwykle rzadki gatunek ma już status wymarłego. Ostatni raz widziano ją w 1921 roku koło Gdańska na Pomorzu. Nie udało się jej potem nigdzie znaleźć.
Japończycy nazywają tego grzyba matsutake i bardzo go cenią. Na niektórych aukcjach ta niepozornie wyglądająca gąska osiąga cenę 1 tys. dolarów za kilogram.
Może dlatego, że wśród gąsek tylko nieliczne są grzybami jadalnymi. Przytlaczająca większość powoduje u człowieka zatrucia od lekkiego rozstroju żołądka aż po zgon.
Najwięcej grzybów zbiera się i konsumuje w Chinach, ale największym eksporterem grzybów jest Polska. I to z ogromną przewagą nad resztą świata. W żadnej innej dziedzinie nie jest ona tak duża.
W 2019 roku Polska wyeksportowała grzyby o łącznej wartości 401 milionów dolarów. Druga na tej liście Kanada zarobiła zaledwie 228 mln dolarów, trzecia Irlandia - 113 mln dolarów. Dla porównania Stany Zjednoczone eksportują grzyby o wartości 25 milionów dolarów.
W Polsce zbieranie grzybów jest niezwykle popularne i powszechne. Można to robić dowolnie, poza terenami chronionymi, parkami narodowymi i rezerwayami. Nie wszystkie kraje jednak są tak wyrozumiałe dla grzybiarzy.
Mieszkańcy terenów przygranicznych z Niemcami mówią, że warto wybrać się na grzyby w tym kraju, bo Niemcy nie mają tradycji grzybobrania i u nich o pełne koszyki jest dość łatwo. Niemcy jednak również mają limity ograniczające zdobycz - to 1 kg na osobę. Podobne przepisy obowiązują w Austrii, gdzie także zabrania się gromadnego grzybobrania.
Wielka Brytania przewiduje limit 1,5 kg na jedną osobę - za większe zbiory grozi mandat, a Belgia w ogóle zabrania zbierania grzybów. Holandia nie musi, bowiem tak raczej się tego nie praktykuje. Zieranie grzybów w holenderskich lasach uważane jest za szkodzenie środowisku i ogałacanie ich. Włosi z kolei pozwalają na grzybobranie, ale w tym celu należy wykupić roczną licencję.
Wpływ grzybów na środowisko jest ogromny. Przyrodnicy nie mają wątpliwości, że bez nich obecne życie na Ziemi byłoby niemożliwe. Istaniało ponad milard lat temu, zanim się pojawiło, ale na zupełnie innych zasadach. W obecnych ekosystemach każdego zakątka planety - od tajgi przez lasy strefy umiarkowanej aż po tropikalne dżungle - grzyby są elementem niezbędnym.
Ich wpływ na środowisko nie ogranicza się jednak do przetwarzania martwej materii czy tez dostarczania składników odżywczych albo tworzenia skomplikowanych relacji symbiotycznych z drzewami, mchami czy innymi roślinami. Grzyby potrafią także wpływać na pogodę i zmieniać ją.
Amerykańsko-japoński zespół badawczy zgłębiał grzyba zwanego twardnikiem japońskim. To jeden z boczniaków, znany powszechnie jako shiitake, ważny element azjatyckiej kuchni. Chociaż żyje na martwych kłodach drzew, służy do leczenia niemocy seksualnej, ale również przeziębień, guzów, otyłości, ma również opóźniać starzenie się.
Sporo mocy jak na jeden grzyb, a to nie wszystko. Twardnik japoński bowiem do wzrostu potrzebuje wiatru, jak zresztą większość grzybów. To on roznosi zarodniki. Gdy go brakuje, shiitake uwalnia ze swych tkanek zgromadzoną wodę w postaci pary. tworzy ona prądy konwekcyjne, bowiem miejscowo ochładza powietrze. Powstają małe wiry powietrzne i wiatry, które porzenoszą zarodniki grzyba.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze